Gender, etniciteit, seksuele gerichtheid, sociaaleconomische positie: het zijn allemaal factoren die van invloed zijn op specifieke ervaringen van mensen in de maatschappij. Maar hoe hangen al deze elementen samen in de identiteit van leerlingen? Om daar meer inzicht in te krijgen, organiseerde IDEM Rotterdam een digitaal Kennisatelier over intersectionaliteit in het onderwijs.
Ruim twintig professionals zochten de verdieping op tijdens het digitale Kennisatelier ‘Intersectionaliteit in het onderwijs’ op 10 juli 2020. IDEM-onderzoeker Afiah Vijlbrief opende het online Kennisatelier met een korte introductie over het complexe en gelaagde begrip, dat haar oorsprong vindt in de jaren tachtig in de Verenigde Staten. Rechtenhoogleraar Kimberlé Crenshaw introduceerde het begrip om te kunnen nadenken over identiteitsdimensies als verschillende assen die elkaar kruisen. Afiah geeft een voorbeeld: “Als queer persoon van kleur, bijvoorbeeld, word je ten eerste gecategoriseerd op je huidskleur als zwart. Daarnaast word je gezien als vrouw. Als je met een vrouw samen bent, word je gecategoriseerd als lesbisch. Als mens kun je allerlei verschillende identiteiten hebben die elkaar kruisen of overlappen. Tegelijkertijd kun je daardoor te maken krijgen met verschillende manieren van uitsluiting.”
Mensen die tot (een van de) gestigmatiseerde groepen in de samenleving behoren, zullen dit herkennen. Mensen die zich identificeren met wat als norm wordt gezien (witte, cisgender, heteroseksuele hoogopgeleide man) zullen het over het algemeen lastiger vinden om zich in te leven, omdat zij minder tot geen discriminatie ervaren. “Het is dus belangrijk om je af te vragen wat je eigen identiteiten zijn en wat deze betekenen voor je eigen positie”, zegt Afiah ter afsluiting van de introductie.
Jerry Afriyie pleit voor maatwerk in het onderwijs
Dichter en frontman van Kick Out Zwarte Piet Jerry Afriyie was de eerste spreker van het digitale kennisatelier. Hij benadrukt dat geen enkele persoon in maar één hokje valt. Al bij het opgroeien zit je in een bepaalde bubbel, of in meerdere bubbels. “In hoe meer bubbels je zit, hoe bewuster je wordt en hoe sneller je tot voortschrijdend inzicht komt”, zegt hij. Vooral het onderwijs is de plaats om kinderen van meerdere ‘bubbels’ te laten kennisnemen. “Er kan tijdens geschiedenis best over de gouden eeuw gepraat worden, maar niet zonder de slavernij te behandelen”, vertelt Jerry. “Het blijven vertellen van maar een kant van het verhaal, dat past niet meer bij deze tijd. Het is belangrijk dat we het hele verhaal vertellen, dat mensen van kleur met meerdere onderdrukkingsmechanismen te maken krijgen en dat we bestaan uit zoveel meer dan alleen onze huidskleur.”
Lisa McCray: een niet-inclusieve opleiding kan erg demotiverend zijn
Voormalig productieleider van het HipHopHuis Lisa McCray, die een bijdrage leverde aan het eerste Kennisatelier over intersectionaliteit op 18 februari, was aanwezig om de documentaire A seat at the table te bespreken, die zij samen met studiegenoten tijdens haar studie had gemaakt. De documentaire laat zien hoe lastig het is voor studenten om intersectionele onderwerpen te bestuderen als docenten (veelal tot de norm behorend) het belang van het onderwerp niet inzien. “Je verwacht dat op een culturele opleiding wel verder wordt gekeken dan alleen met een westerse bril, maar het is ontzettend vreemd als dat niet zo blijkt te zijn. Een niet-inclusieve opleiding of school kan erg demotiverend zijn voor studenten die buiten de norm vallen.”
Break-outrooms: verder in gesprek
De deelnemers gingen na deze sprekers in break-outrooms in kleinere groepen verder in gesprek over het thema. Ze vroegen zich af hoe de representatie tijdens hun eigen schooltijd was, hoe die nu is en hoe het beter kan. “Verschillende groepen mensen ervaren dezelfde problemen, maar spreken dit niet uit. Racisme is een voorbeeld: stel dat de Marokkaanse gemeenschap zich ook uitspreekt voor de Black Lives Matter-beweging, omdat ze allemaal met discriminatie te maken krijgen. Daar zouden we graag verandering in willen zien.”
Bijna de helft van de jongeren tussen de 12 en 25 jaar ervaart wel eens eenzaamheid. De ene af en toe, de ander vaak. Jongeren die chronisch gevoelens van eenzaamheid ervaren, belanden in een neerwaartse spiraal: ze trekken zich terug, ontwikkelen negatieve gedachten over zichzelf en de wereld, trekken zich nog verder terug…
Dit kan uiteindelijk leiden tot een laag zelfbeeld, slaaptekort, gedragsproblemen of gezondheidsklachten. Om deze negatieve spiraal te doorbreken, is het belangrijk om eenzaamheid bij jongeren in een vroeg stadium te herkennen. Daarom hield IDEM Rotterdam op 2 juli 2020 het Kennisatelier ‘Je verjaardag vier je het liefst met elkaar’ in de Maaspoort in Rotterdam, over wat eenzaamheid betekent voor jongeren.
Het Kennisatelier stond aanvankelijk gepland voor 26 maart, maar kon destijds vanwege de gedeeltelijke lockdown geen doorgang vinden. Het werd verplaatst naar een nieuwe datum, maar nog altijd werden de veiligheidsvoorschriften en de anderhalvemeterregel gehandhaafd. Nadat de deelnemers zich hadden gemeld tijdens de inloop, trapte stedelijk netwerker Karin Oppelland de bijeenkomst af met een warm welkom.
Ontwikkelingspsycholoog Rafael Maria Thevenent ging nader in op de problematiek achter eenzaamheid bij jongeren. Wat heeft het voor gevolgen? Hoe herken je jongeren die eenzaam zijn? Wat is de beste manier om hen aan te spreken? En wat kun je als professional doen om die eenzaamheid te doorbreken? Ze kon uren doorpraten over het onderwerp, maar gezien de tijd was ze genoodzaakt haar presentatie kort en bondig te houden.
Meer eenzaamheid door corona
Dinja Horsting van wmo radar ging vervolgens verder in op de actuele situatie. De coronacrisis leidde immers tot een toename van eenzaamheid, ook onder jongeren. Ze vertelde over de speciale tafelvoetbal, die ze als afstudeerproject had bedacht, waarmee eenzaamheid onder jongeren aangekaart kan worden. De voetbaltafel is natuurlijk geen gewone. Bij deze tafel speel je met één speler tegen twee of drie anderen. Op het veld en bij de puntentelling staan weetjes en tips over eenzaamheid. “Het idee was dat jongeren zouden denken ‘hey, tafelvoetbal’ en dan tijdens het spel het onderwerp eenzaamheid aankaarten”, legt Dinja uit. “Maar we zijn ook bezig om werkvormen bij de voetbaltafel te bedenken, om meer gestructureerd het gesprek te faciliteren over eenzaamheid bij jongeren.”
Steven van Stichting Join Us, die zich inzet om eenzaamheid onder jongeren terug te dringen, vertelde over zijn ervaringen in de praktijk. Zo zag hij bijvoorbeeld geen verschil in eenzaamheid tussen meisjes of jongens. Als de jongeren bij Join Us terechtkomen, wordt hen gevraagd een contract te tekenen en een doel te formuleren. Zowel op fysieke locaties als online via https://www.eenzamejongeren.com/, kunnen eenzame jongeren lotgenoten vinden en nieuwe contacten leggen.
Tijdens een korte pauze, waarin deelnemers gretig de speciale voetbaltafel uitprobeerden, werd nader met elkaar kennisgemaakt. Een van de deelnemers, die werkzaam is bij Sportsupport, zou de voetbaltafel graag in kantines van sportverenigingen terugzien om het onderwerp op de kaart te zetten.
Vertellen door theater
Na de pauze voerden twee acteurs van Me&Society het theaterstuk van Kiezpijn wordt Kies Fijn op. Het werd doodstil en de acteurs kregen alle aandacht. Het eerste verhaal ging over een zwarte, lesbische vrouw die vertelde over hoe ze uit de kast gekomen was. Het tweede verhaal ging over een vrouw met een Hindoestaanse achtergrond, die zwanger raakte van een man met Antilliaanse achtergrond. Het verhaal eindigde voor de abortuskliniek. In beide verhalen werd op indringende wijze duidelijk gemaakt hoe eenzaam deze jongeren zich voelden.
Shanice Cruz Alberto nam het stokje over en vertelde over haar eigen ervaring met eenzaamheid. Dat bracht haar op het idee om eenzaamheid onder leeftijdsgenoten verder te onderzoeken.
Tot slot vertelde Josine Strörmann over het Jongeren Informatie Punt in Rotterdam. Hier komen vooral jongeren die dakloos zijn of schulden komen met een hulpvraag. Achter deze problemen, schuilt vaak eenzaamheid. Vooral het gevoel te zijn verlaten, speelt een grote rol in de levens van deze jongeren.
Na de presentaties bleven enkele deelnemers napraten onder het genot van een hapje en drankje. Professionals die elkaar niet kenden hebben – op gepaste afstand – met elkaar kennisgemaakt en gebrainstormd over mogelijke samenwerkingen in de toekomst.
Hoeveel heb je op je rekening staan? Durf jij met je volle gewicht op een opgeblazen ballon te zitten? Het zijn niet de vragen die je normaalgesproken op een Kennisatelier van IDEM Rotterdam verwacht. Maar tijdens het interactieve Kennisatelier ‘Taboes als trend’ kon je werkelijk alles horen.
Het kabinet lanceerde vorig jaar april een campagne om het taboe op angststoornissen te doorbreken. In mei volgde een campagne voor dat op schulden. Ook de gemeente en allerlei maatschappelijke organisaties komen met tal van initiatieven om lastige onderwerpen bespreekbaar te maken: van campagnes tot theatervoorstellingen tot praatsessies.
Taboes doorbreken lijkt wel een trend. Taboes kunnen namelijk het werk van onder meer welzijnswerkers moeilijker maken en zorgen voor handelingsverlegenheid, bleek al uit het IDEM-artikel van Larissa Chantre. De nadruk op bespreekbaarheid is dan ook niet vreemd. Maar hoe doe je dat op een zorgvuldige, cultuursensitieve manier?
Tijdens het eerste Kennisatelier sinds ons land werd stilgelegd door de coronacrisis op 18 juni 2020 kwam een selecte groep professionals samen om hier meer over te weten te komen. Maar vooral was het een Kennisatelier om te ervaren, want Tiffany Jantji en Saadienne Conep van Who Am I?! leidden de interactieve workshop. Voor IDEM-se begrippen was het op zijn zachtst gezegd een taboedoorbrekende bijeenkomst…
Ludiek en indringend
Deelnemers kregen bij binnenkomst in het Gemaal op Zuid een goodiebag met benodigdheden, zodat materiaal delen niet nodig was. Dat was niet de enige maatregel die werd genomen om verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. Uiteraard was er desinfecterende gel, mochten niet alle zitplekken gebruikt worden en werd gevraagd om ook tijdens de koffiepauze de nodige afstand te houden. Een excuus om niet meer mee te doen, was er echter niet.
Tiffany en Saadienne lieten namelijk op ludieke, confronterende, serieuze, grappige, maar vooral indringende wijze zien hoe taboes je beeld kunnen bepalen. Hoe professioneel je ook bent, soms ontkom je nu eenmaal niet aan aannames of onbewuste vooroordelen. Dat kan komen door gebrek aan kennis of gewoon omdat je te druk bent. Met een foto-opdracht lieten Tiffany en Saadienne zien hoe dat in zijn werk gaat: een persoon was gefotografeerd in twee verschillende outfits, aan ons de vraag welke van de twee de ‘echte’ was. Een tekstuele hint maakte het alleen maar lastiger, want hoe beoordeel je iemand op basis van een tip en uiterlijkheden?
Niet dus. En dezelfde moeilijkheid speelt een rol bij taboes: als jij denkt dat bepaalde onderwerpen in bepaalde culturen of groepen een taboe zijn, hoe kun je er dan ooit over beginnen? Of wat als het een onderwerp betreft waar je zelf niet graag over praat? “Stel geen vragen die je zelf ook niet zou beantwoorden”, is een van de adviezen, “want je cliënt moet altijd ‘en jij?’ kunnen vragen. Het verhaal van de aanwezige ervaringsdeskundige liet zien hoe je als hulpverlener door open en oprechte vragen te stellen, toch net dat stapje verder kan komen. En daarmee kan zorgen voor een goede en prettige samenwerking tussen hulpverlener en cliënt.
Coronaproof nabespreking
De deelnemers bespraken na het ervaringsverhaal welke waarden belangrijk zijn om hoog te houden als professional in het maatschappelijk veld. In schematische bouwstenen konden aanwezigen eerst hun individuele waarden invullen, om vervolgens in groepjes de belangrijkste waarden te bepalen. Er was veel overeenstemming, maar de opdracht leverde tegelijk een goede discussie op: waarom is de ene waarde belangrijker dan de andere?
Geknapte ballonnen, heftige ervaringsverhalen en schokkende ontboezemingen: na afloop was iedereen wel toe aan een drankje en een luchtige evaluatie van de middag. Er werd dan ook volop genoten van een drankje en individueel verpakte, coronaproof hapjesbox.
Je leest er steeds vaker over, op de werkvloer kom je de
term tegen en natuurlijk in het publieke debat: intersectionaliteit. Maar wat
is intersectionaliteit, of kruispuntdenken, nu eigenlijk? Het eerste
kennisatelier van 2020, op 18 februari, stond dan ook in het teken van dit
begrip.
Veel professionals bleken te worstelen met de term
intersectionaliteit. Bijna vijftig mensen waren namelijk aanwezig in het
HipHopHuis in Rotterdam om te luisteren naar productiecoördinator Lisa McCray,
onderzoeker Carolin Ossenkop en vooral naar elkaar. Wat is toch dit veel
gebezigde begrip? Is het belangrijk voor ons werk? En zo ja, waarom en hoe
passen we het toe?
Intersectionaliteit
Kort gezegd maakt intersectionaliteit inzichtelijk hoe
verschillende elementen van de identiteiten van mensen – zoals gender,
etniciteit, sociaaleconomische positie en seksuele gerichtheid – van invloed
kunnen zijn op hun specifieke ervaringen in de maatschappij. Dat klinkt
complex, maar de theorie heeft ook een praktische kant. Wie een intersectionele
benadering toepast, slaagt er beter in om inclusief te werken.
Die benadering proberen ze bij het
HipHopHuis altijd in het achterhoofd te houden. Ze zijn zich bewust van hun
eigen positie, maar dat wil niet zeggen dat alles op het gebied van inclusie al
perfect is. “Zo kan bijvoorbeeld onze rolstoeltoegankelijkheid een stuk beter”, legde
Lisa McCray uit in een eerder interview met IDEM. “Maar we zijn op de goede weg
en leren iedere dag wat bij. Om diversiteit een eerlijke kans te geven, moet je
inclusief zijn. Dat kan alleen door intersectioneel te denken en te handelen.”
Tijdens het Kennisatelier liet Lisa een deel van de documentaire over
intersectionaliteit zien, die ze samen met voormalige studiegenoten had
gemaakt. Hierin stellen ze hun eigen positie ten aanzien van die van hun
docenten aan de kaak: wat betekent het voor hen dat ze (bijna) alleen les
krijgen van witte mannen. “Wat we nodig hebben”, lichtte Lisa toe tijdens de
bijeenkomst, “is een herverdeling van de gevestigde orde. ‘All white cisgender
male’: dat werkt wel, maar niet op een inclusieve manier.” Lisa’s droom is dan
ook dat andere studenten niet meer hoeven te ervaren wat zij ervaren heeft.
Context
Na de pauze gaf onderzoeker Carolin Ossenkop theoretische achtergrond over
het begrip intersectionaliteit en de toepassing ervan. “Identiteit hangt af van
de context waarin je je bevindt”, was de belangrijkste conclusie uit haar
lezing. Een van haar speerpunten was om organisaties zich bewust te maken van
die context. “Hoe hoger op de ladder je komt binnen een organisatie, hoe minder
diversiteit je ziet”, legt ze uit. “Maar ook mensen die hoger op die ladder
staan moeten weten wat er in alle lagen daaronder speelt.”
Na de uitleg gingen de aanwezige professionals in groepen uiteen om creatief
aan de slag te gaan met het thema. Aanwezigen kregen de opdracht om op papier
te zetten wat hun droom was ten aanzien van intersectionaliteit in de toekomst.
Vervolgens werden de tekeningen in groepjes besproken en plenair
teruggekoppeld. De belangrijkste les uit de workshop? “Soms zit je zo in je
eigen perspectief, dat je je niet eens bewust bent van het feit dat het een
perspectief is”, aldus een medewerker van de gemeente.
Lhbt’ers maken zichzelf onzichtbaar om zich veilig te voelen
op straat. Hoe is dit mogelijk in een wereldstad als Rotterdam: een stad waar
wethouders meelopen in de Pride, een stad die zich profileert als plek waar
iedereen relaxed zichzelf moet kunnen zijn, een stad waar in mei in alle
glitter het Songfestival losbarst?
Alleen intenties uitspreken blijkt immers niet voldoende.
Uit onderzoek van RADAR komt namelijk naar voren dat lesbische, homoseksuele,
biseksuele en transgender personen het gevoel hebben dat zij niet zichzelf
kunnen zijn in de openbare ruimte. Sterker nog, ze voelen zich zelfs onveilig.
Onveilig op straat, in het openbaar vervoer en zelfs in hun eigen wijk.
Hoe roze de stad ook kleurt, het is hoog tijd dat er
concrete stappen worden gezet. Daarom kwamen tientallen professionals op 10
december 2019 bijeen in De Nieuwe Poort in Rotterdam om met elkaar na te denken
over deze concrete stappen. Want hoe zorgen we ervoor dat lesbische vrouwen
zonder risico elkaar een kus kunnen geven op straat? Hoe zorgen we ervoor dat
transgender personen zich veilig voelen in hun eigen wijk? En hoe zorgen we
ervoor dat homoseksuele mannen serieus genomen worden als ze aangifte willen
doen van geweld?
“Het is oké om anders te zijn”
Op deze Internationale Dag van de Mensenrechten kwam
wethouder Bert Wijbenga (handhaving, buitenruimte, integratie en samenleven)
ondanks zijn overvolle agenda naar de bijeenkomst om over het thema mee te
praten. “Het maakt in Rotterdam geen zak uit of je een kleur hebt, hoe je je aankleedt,
of je van jongens of meiden of allebei of helemaal niemand houdt”, zei
Wijbenga. Hij benadrukt dat steeds meer mensen erkennen dat het oké is om
anders te zijn, maar dat er desondanks nog een lange weg te gaan is. “Als je er
niet voor knokt, dan stopt de emancipatie.”
De toespraak van de wethouder riep direct allerlei vragen
op, zowel van het publiek als van dagvoorzitter Germine Heuvel. Hoe kan het
bijvoorbeeld dat een slachtoffer van treiterijen en geweld vaak moet verhuizen
en niet de daders, waardoor de wijk bevestigd krijgt dat hun norm de norm is?
Wijbenga heeft geen pasklaar antwoord. Het is immers ook een lang en
ingewikkeld proces om bijvoorbeeld een huurder gedwongen uit een woning te
krijgen. Slachtoffers willen en kunnen daar vaak niet op wachten. Daarom wijst
de wethouder op het belang van onderwijs en cultuursensitieve onderwijzers.
“Alle jongeren gaan naar school”, zegt Wijbenga, “en wij willen dat ze allemaal
geconfronteerd worden met de norm van diversiteit.”
Belangrijkste resultaten onderzoek
Hoewel er nog vele meningen en vragen in de lucht blijven hangen, moet de wethouder door naar een volgende afspraak. IDEM-onderzoeker Larissa Chantre neemt het podium over om de belangrijkste resultaten uit het onderzoek te presenteren. Dit waren enkele belangrijke punten die uit het onderzoek naar voren kwamen:
Het begrip veiligheid betekent voor alle respondenten dat zij overal openlijk zichzelf kunnen zijn en vrijheid ervaren.
Respondenten ervaren dat lhbt-personen in Rotterdam vrijwel onzichtbaar zijn.
Lesbische, homoseksuele en biseksuele respondenten die zeggen zich veilig te voelen in Rotterdam, passen hun gedrag wel vaak aan de hetero- en cisgendernorm aan.
Transgender respondenten krijgen in de openbare ruimte vaak te maken met negatieve reacties op hun genderexpressie.
Een genderexpressie die niet overeenkomt met de heersende normen van mannelijkheid of vrouwelijkheid is vaker trigger voor negatieve en agressieve reacties dan seksuele oriëntatie. Genderexpressie is meestal zichtbaarder dan seksuele oriëntatie.
Homoseksuele, lesbische en biseksuele respondenten ervaren vooral negatieve reacties als zij met een partner over straat lopen en affectie tonen.
Het vaakst ervaren lhbt-respondenten in de openbare ruimte negatieve bejegening in de vorm van uitschelden. Ook aanstaren, roddelen, uitlachen, spugen, achtervolgen, bedreigen en fysiek geweld komen voor.
Op homo-ontmoetingsplaatsen komt regelmatig geweld voor en contacten via dating-apps worden als risicovol ervaren.
Negatieve ervaringen van bekenden en incidenten in de media die lhbt-personen betreffen, versterken het gevoel van respondenten dat zij risico kunnen lopen.
Respondenten hebben het gevoel dat zij zich constant moeten aanpassen om veilig te zijn, onder andere door geen affectie te tonen en geen opvallende kleding en make-up te dragen.
Er is onder respondenten sprake van stigmatisering van Rotterdammers met een migratieachtergrond, van moslims en van Rotterdam-Zuid. Respondenten voelen zich minder veilig bij mensen die zij tot deze groepen rekenen, terwijl dit niet op persoonlijke ervaringen is gebaseerd. In Zuid zijn deze groepen volgens respondenten oververtegenwoordigd.
Weinig respondenten doen melding of aangifte bij de politie als zij te maken krijgen met negatieve, discriminerende reacties. Bij fysiek geweld wordt er vaker aangifte gedaan.
Rond
de tafel voor maatregelen
Na de presentatie en een korte pauze is het tijd voor het
‘echte werk’: aan zes gesprekstafels worden concrete maatregelen bedacht om
verschillende onveilige situaties waar lhbt’ers mee te maken krijgen veiliger
te maken. Zo werd aan tafel 1 onveiligheid in het openbaar vervoer en taxi’s
besproken: uit het onderzoek blijkt immers dat lhbt’ers zich niet altijd veilig
voelen in de metro, tram of taxi. Aangezien dit vooral tijdens uitgaansavonden
een probleem is, bespreken de tafelgenoten de verantwoordelijkheid van
horeca-uitbaters. “Uitbaters zouden het gebied rondom hun zaak als zone moeten
zien, zodat ze samen de verantwoordelijkheid kunnen nemen voor de veiligheid”,
zegt een van hen. “Die zone moet doorlopen tot aan de metro- of tramhalte of
taxistandplaats. Op die manier ontstaat er een veilig uitgaansgebied, zonder ‘blinde
vlekken’. Zodra je de metro instapt, zou de verantwoordelijkheid bij de RET
moeten liggen.” De gemeente zou hier een verbindende rol in moeten spelen,
menen ook de andere tafelgenoten. En beveiligers zijn de aangewezen personen om
een signalerende rol op zich te nemen. “Natuurlijk ben je voor een deel ook
zelf verantwoordelijk”, voegt een aanwezige toe. “Zorg er in ieder geval voor
dat je niet te dronken of stoned bent, zodat je zelf niks meer in de gaten
hebt.”
De middag duurde te kort om de tafelgesprekken plenair door
te nemen, maar gelukkig konden de aanwezige professionals tijdens een drankje
na afloop nog verder praten over maatregelen om de veiligheid voor lhbt’ers te
verbeteren. Alle inzichten die zijn opgedaan tijdens deze middag worden
verwerkt in het definitieve rapport over de veiligheidsbeleving van lhbt’ers in
Rotterdam.
Straatnamen
die moeten veranderen, zeehelden die van hun sokkel vallen, de gouden
eeuw waar je niet meer trots op mag zijn of Sinterklaasfeestjes op scholen
die alleen in aangepaste vorm mogen voortbestaan: zaken die voorheen voor
niemand een probleem waren, liggen nu onder vuur. Maar hoe komt dat
eigenlijk? Mogen we niet trots zijn op wat ons kleine kikkerlandje bereikt heeft
in de zeventiende eeuw? Hoe kan een straatnaam nou discrimineren? En wat heeft
een kinderfeest met racisme te maken?
Ook op de
werkvloer lijken steeds meer onderwerpen gevoelig te liggen, waardoor je soms
het idee krijgt dat je ook niks meer mag zeggen. Professionals gingen met
elkaar in gesprek over het koloniale verleden en hedendaags racisme tijdens het
kennisatelier dat IDEM samen met RADAR organiseerde op dinsdag 26 november in Cultuurwerkplaats Tarwewijk. Inzicht in waar gevoeligheden
vandaan komen en welke rol onbewuste vooroordelen of stereotypen spelen, kan
namelijk van belang zijn om adequaat met deze onderwerpen om te gaan.
Koloniaal verleden
Nadat
kunstenares Karin Trenkel namens Cultuurwerkplaats Tarwewijk de aanwezigen welkom
heette, begon het inhoudelijke deel van het Kennisatelier. Sidris van
Sauers, senior preventiemedewerker en trainer bij RADAR, gaf in vogelvlucht
enkele historische feiten uit het koloniale verleden weer. “Het koloniale
systeem diende ertoe om belangen van witte mensen te behartigen”, legde ze uit.
“Er werden wetten opgesteld die ervoor zorgden dat de witte mens superieur
bleef aan anderen.” Haar presentatie werd kracht bijgezet door afbeeldingen van
tot slaaf gemaakten die op plantages in Suriname aan het werk gesteld waren of
Surinaamse mensen die in 1883 zes maanden werden tentoongesteld in zelfgemaakte
huisjes op het Amsterdamse museumplein.
RADAR-collega Delilah Sarmo nam het woord van Sidris over.
In haar deel van de presentatie legde ze uit hoe deze historische feiten nog
altijd nawerken in het heden. Bepaalde stereotiepe beelden zijn in het verleden
zo hardnekkig in ieders bewustzijn geprent, dat het moeilijk is ze als zodanig
te herkennen. “Als we nu beelden gebruiken van people of colour, moet je
je ervan bewust zijn dat deze mensen in het verleden geanimaliseerd werden.”
Gelijke kansen
Na een korte pauze, waarin de aanwezige bezoekers volop
discussieerden over het gehoorde of hun eigen ervaringen, was het tijd voor een
interactieve oefening. In de naastgelegen zaal gingen de aanwezigen op een rij
staan, hand in hand. Sidris noemde een stelling. Wie zich erin herkende, deed
een stap naar voren of een stap naar achteren. Aan het einde bleek dat degene
die meer privileges in het leven heeft genoten, vooraan kwam te staan. De
oefening maakte duidelijk dat niet iedereen dezelfde startpositie heeft. Het
idee dat iedereen in Nederland gelijke kansen heeft, werd daarmee op
indringende wijze genuanceerd.
De aanwezigen waren duidelijk onder de indruk. Het duurde
dan ook even voordat de nabespreking van de oefening op gang kwam. Een
belangrijke conclusie was dat witte aanwezigen hun privilege zouden kunnen
inzetten om mensen van kleur vooruit te helpen. Op die manier worden
ogenschijnlijk gelijke kansen, toch echt iets gelijker.
