In aanloop naar Wereld Aids Dag organiseerde IDEM Rotterdam, samen met HIV010 en hun partners, het Kennisatelier ‘Let’s talk about seks’. Op 30 november 2023 kwamen Rotterdamse professionals samen in het Instituut voor Gezondheidszorg van de Hogeschool Rotterdam om te praten over inclusieve seksuele-gezondheidszorg.
Seks zou voor iedereen die wil leuk, fijn en veilig moeten zijn. En mocht dat niet zo zijn, dan zou iedereen bij een inclusieve hulpverlener terecht moeten kunnen. Maar omdat er weinig in een veilige setting over seks en seksuele gezondheid gesproken wordt, blijven er veel taboes en misinformatie bestaan. De misvattingen en vooroordelen zijn nog extra hardnekkig als het om hiv en aids gaat. Ook al is hiv allang geen dodelijke ziekte meer en kunnen mensen die trouw hun medicijnen nemen het virus niet overdragen. Professionals in het sociaal domein kunnen een belangrijke rol spelen in het bespreekbaar maken van seksuele gezondheid en de preventie van seksueel overdraagbare ziekten.
Het Kennisatelier begon met het verhaal van ervaringsdeskundige Celicia Jansz. Zij is in 2010 positief getest op hiv en deelde haar ervaringen over onder andere de gezondheidszorg. Cecilia is aanwezig op het Kennisatelier omdat ze vindt dat seksuele onderwerpen besproken moeten worden. Na het ervaringsverhaal van Celicia werd er door Humanitas Rotterdam een brief overhandigd aan een vertegenwoordiger van wethouder Buijt, die helaas zelf niet aanwezig kon zijn. De brief is een oproep aan de gemeente om zich te blijven inzetten om het stigma op hiv te verminderen en de preventie en zorg te verbeteren. In de brief doet Humanitas concrete voorstellen om de preventie van hiv te verbeteren en het aantal nieuwe infecties met hiv in Rotterdam terug te brengen tot nul voor 2030. Daarnaast onderstrepen ze het belang van nauwe samenwerking tussen gemeenschappen en professionals om doelgericht te werken aan nieuwe maatregelen. De oproep is ondertekend door meer dan tien organisaties.
Preventie, gespreksvoering en behandeling
Vervolgens gaven Ani Harutunjan, verpleegkundig specialist in opleiding bij het Centrum Seksuele Gezondheid van de GGD Rotterdam-Rijnmond, en Jannigje Smit, verpleegkundig specialist infectieziekten in het Maasstadziekenhuis, een presentatie over preventie, gespreksvoering en behandeling van hiv in Rotterdam. Om hiv te voorkomen is het vooral belangrijk om erover te praten. Het taboe en stigma moeten eraf. Maar hoe maak je seks bespreekbaar? Het is niet voor iedereen vanzelfsprekend om over seks te praten, bijvoorbeeld omdat je dat vanuit je cultuur of opvoeding niet hebt meegekregen. Het is daarom belangrijk om cultuursensitief te werken en eenieders normen en waarden te respecteren. Een tip is daarom om consent te vragen, bijvoorbeeld: vind je het goed als ik je een vraag stel over je seksuele leven? Jannigje vult aan dat het goed is om niet alleen de gevaren te benoemen, maar ook de leuke kant van seks, ook met hiv.
Uit onderzoek blijkt dat het stigma over hiv de laatste jaren is afgenomen. Opvallend is dat het stigma over hiv in de zorg juist is toegenomen. Vanuit het publiek komt de vraag of daar een verklaring voor is. In het onderzoek zelf heeft men dit niet kunnen achterhalen. Jannigje zelf denkt dat het misschien te maken heeft met het feit dat er minder aandacht voor hiv is en dat het goed behandeld kan worden. Vanuit de zaal vult iemand aan dat het daardoor wellicht minder urgentie of prioriteit krijgt. Wil je het volledige onderzoek uit 2021 lezen, klik dan hier (rapport in het Engels).
Woordgebruik
Woordgebruik is bepalend voor hoe je mensen ziet. Ziekenhuizen zijn volgens Jannigje goed in het praten over mensen in termen als ‘een diabeet’ of een ‘hiv’er’. Zij wijst op het belang van zogenaamde ‘people first’taal, waar de mens centraal staat. Hieronder staan zes combinaties van woorden, waarbij het dikgedrukte woord het beste alternatief is.
Hiv – aids: het gaat meestal om hiv, aids is er bijna niet meer
Besmettelijk – overdraagbaar: besmettelijk klinkt negatiever en het komt over alsof je het heel gemakkelijk kan oplopen
Soa-vrij – clean
Hiv/aids – mensen met hiv
Hiv-besmetting – hiv-infectie
Hiv – hiv-virus: hiv staat voor humaan immunodeficiëntievirus, virus zit dus al in de afkorting
De belangrijkste boodschap om mee naar huis te nemen is volgens Jannigje en Ani het bieden van een veilige omgeving en het starten van het gesprek over seksualiteit en hiv.
Onbewuste vooroordelen
Na de pauze was het woord aan David Benjamin en Leroy Vaarnold van het Expertisecentrum voor Seksualiteit, Sekswerk en Mensenhandel (ESSM), onderdeel van Humanitas Rotterdam. Zij nodigden de aanwezigen uit om via Mentimeter binnen 10 seconden antwoord te geven op verschillende stellingen. De vraag was steeds, op wie is dit van toepassing; Leroy, David, beide of geen van beiden. Voorbeelden van gebruikte stellingen zijn; ik woon samen met mijn partner, ik ben heteroseksueel en ik heb nog nooit een soa gehad. De stellingen zijn bedoeld om iedereen ervan bewust te maken dat je allerlei aannames hebt over mensen, terwijl je dit soort dingen helemaal niet aan de buitenkant kunt zien. Er is niks mis met impliciete aannames, die hebben we allemaal. Maar het is wel goed om je ervan bewust te zijn dat die je beïnvloeden.
Inclusieve gezondheidszorg
Leroy en David leggen uit wat inclusieve gezondheidszorg betekent. Het gaat om toegankelijke zorg en ondersteuning, ongeacht persoonlijke kenmerken zoals gender, seksualiteit, etniciteit, lichaamstype of status. Ze pleiten ervoor de focus te verleggen van cultuursensitief naar diversiteitscompetent werken. Cultuursensitief is een term die heel bekend is geworden, maar dit gaat slecht om één aspect van een persoon. Ook alle andere aspecten hebben invloed op personen, daarom zou diversiteitscompetent werken het uitgangspunt moeten zijn. Onderdeel van diversiteitscompetent werken is het bewustzijn van je eigen positie en de privileges die je hebt. Intersectionaliteit is een grondgedachte waarmee sociale relaties in verhouding tot elkaar worden gebracht, door de verscheidene aanwezige vormen van discriminatie of onderdrukking te bestuderen. Het is een lastige theoretische term, daarom wordt onderstaand filmpje getoond om het uit te leggen.
Representatie
Verder benoemen Leroy en David het belang van representatie. Een betere representatie van de ervaringen vanuit de praktijk zorgt ervoor dat mensen die discriminatie ervaren ook een stem krijgen. We kunnen ons immers niet altijd bewust zijn van de onderdrukking die andere mensen ervaren. Herkenbaarheid vergroot ook het gevoel van veiligheid en neemt daarmee een stukje argwaan naar de zorg weg dat er onder bepaalde groepen bestaat. David en Leroy vragen vervolgens aan de deelnemers hoe zij hun zorg inclusief houden. Via mentimeter verschijnen onder andere de volgende reacties vanuit de zaal:
- Jezelf voorstellen met je voornaamwoorden die je gebruikt (bijvoorbeeld zij/haar of die/diens) / vragen hoe iemand aangesproken wil worden
- Vooroordelen bespreekbaar maken onder collega’s
- Aandacht voor laaggeletterdheid
- Werken met tolken
- Ervaren stigma en zelfstigma bespreken
- Werken met peers en community-based-organisaties
Het leveren van maatwerk is erg belangrijk in het kader van inclusieve gezondheidszorg. David benoemt een aantal manieren waarop je meer maatwerk kunt bieden in de zorg aan cliënten:
Sekspositieve benadering
David en Leroy hopen dat een sekspositieve benadering in de toekomstige zorg een grotere rol gaat spelen. In deze benadering gaat het niet alleen over de risico’s van seks, maar staan seksueel plezier, seksueel gedrag en diversiteit van mensen centraal. Ook geven ze tips over het beter toegankelijk maken van de zorg.
- Fysieke toegankelijkheid: maak zorgfaciliteiten toegankelijk voor mensen met verschillende behoeftes. Dit gaat niet alleen om het rolstoeltoegankelijk maken van een gebouw, of zorgen voor voldoende parkeerplekken, maar ook bijvoorbeeld genderneutrale toiletten en prikkelarme ruimtes.
- Digitale toegankelijkheid: publiceer informatie in verschillende talen en gebruik eenvoudige woorden.
- Financiële toegankelijkheid: bied betaalbare of gratis diensten aan groepen met beperkte financiële middelen. Te veel mensen mijden nu cruciale zorg, bijvoorbeeld seksuele gezondheidszorg, omdat ze bang zijn voor de kosten.
- Maak gender, seksuele en culturele diversiteit vanzelfsprekend in tekst en beeld. Bijvoorbeeld; wat voor informatie zie je in de spreekkamer? Zie je jezelf terug? – dat werkt drempelverlagend.
Meer tips voor zorgverleners over het omgaan met seksuele en genderdiversiteit kun je vinden in de Diversiteitstool van de Alliantie Gezondheidszorg op Maat: https://detoolkit.komteenmensbijdedokter.nl/
De middag werd afgesloten met het ervaringsverhaal van Oswaldo Isidora en aansluitend een Q&A met ervaringsdeskundigen en experts.
