Moslima’s zijn steeds beter in staat discriminatie op de arbeidsmarkt te herkennen en durven het steeds beter te benoemen. Dat is de conclusie uit kwalitatief onderzoek van IDEM Rotterdam naar ervaren discriminatie van moslima’s op de Rotterdamse arbeidsmarkt. Het toegenomen besef komt mogelijk doordat er steeds meer over discriminatie en racisme wordt gesproken. Ook de 24-jarige zorgverlener Farida* is niet op haar mondje gevallen en spreekt mensen op hun gedrag aan als ze zich herhaaldelijk discriminerend uiten.
Discriminatie op de arbeidsmarkt komt veel voor. Vooral bij werving en selectie is het een lastig onderwerp: hoe weet je zeker dat je de baan niet hebt gekregen vanwege je afkomst en niet omdat je bijvoorbeeld expertise mist? Farida heeft een soortgelijke ervaring. “Ik heb eens gesolliciteerd bij een zorginstelling in Noord-Brabant”, vertelt ze. “Er werd gevraagd of ik wel in Nederland geboren was, hoe lang ik al in Nederland woonde, met hoeveel kinderen we thuis waren. Het gesprek ging eigenlijk meer over mijn persoon en mijn achtergrond, dan over mijn werkervaring.”
Tijdens het gesprek heeft Farida niets gezegd over de aparte vragen die haar gesteld werden. “Het ging om een gewilde functie, dus je probeert er het beste van te maken. Door gewoon te antwoorden en vriendelijk te blijven, probeerde ik het nog te redden.” Uiteindelijk kreeg Farida de baan niet, maar ze is niet in verweer gegaan. “Wat kun je in zo’n geval ook doen? Als je bijvoorbeeld een klachtenbrief zou sturen, dan is het jouw woord tegen dat van hen. Je kan nooit bewijzen dat het om discriminatie gaat.”
Onwetendheid
Gelukkig is Farida nu werkzaam in een Rotterdamse organisatie, waar ze inmiddels in een divers team werkt. Dat was echter niet altijd al. “Toen ik hier kwam werken was ik de tweede moslim van het hele team”, zegt ze. “Ik was de eerste die een hoofddoek droeg en zowel mijn Marokkaanse als Nederlandse identiteit expliciet uitdroeg. Soms kreeg ik wel rare vragen of opmerkingen van collega’s, bijvoorbeeld wanneer ik uitgehuwelijkt zou worden. Als het echt om vooroordelen gaat, ben ik er snel klaar mee. Maar als mensen oprecht iets willen weten over de islam of mijn cultuur, en het op een normale manier aan me vragen, dan sta ik er altijd voor open om het uit te leggen.”
Farida gelooft dan ook dat de meeste gevallen van discriminatie voortkomen uit onwetendheid. Om de kennis en het begrip over haar cultuur te vergroten, probeert Farida haar Marokkaanse achtergrond juist zichtbaar te maken. “Als de ramadan begint, bijvoorbeeld, dan neem ik een traktatie mee naar werk”, licht ze toe. “Dat doe ik niet zozeer om het te vieren, maar om te laten zien dat ik het belangrijk vind. Collega’s gaan dan vanzelf vragen stellen en begrijpen dan ook beter waarom ik iets belangrijk vind.”
Jezelf blijven
Jezelf blijven is de belangrijkste tip van Farida aan andere moslima’s op de werkvloer. “Natuurlijk, je moet je aanpassen aan de situatie waarin je terechtkomt”, zegt ze. “Maar nooit zoveel dat je jezelf kwijtraakt! Ik zeg altijd: je moet je gedeeltelijk aanpassen. En je witte of autochtone collega’s moeten zich ook gedeeltelijk aanpassen. Maar laat vooral zien wie je bent, zodat mensen je beter begrijpen en vooroordelen verdwijnen. Als iedereen zich gedeeltelijk aanpast en elkaar respecteert, kun je hartstikke goed samenwerken.”
Meer weten?
Het onderzoek ‘Ervaren discriminatie van moslima’s op de Rotterdamse arbeidsmarkt’ van IDEM Rotterdam is nu te downloaden.
Moslima’s krijgen bovengemiddeld vaak met discriminatie te maken. Door hun veelal zichtbare identiteit zijn deze vrouwen vaker en eerder doelwit van pesterijen, discriminatie of uitsluiting. Wat zijn de verschillen tussen mannen en vrouwen als het gaat om islamofobie? En wat kunnen we als samenleving doen om inclusiever te worden voor moslima’s?
Tijdens het Kennisatelier ‘Voorbij stereotypen: discriminatie van en beeldvorming over moslima’s’ gingen bijna vijftig deelnemers op donderdag 17 december 2020 online in gesprek over de verschillende vormen van discriminatie en beeldvorming. Op welke terreinen, zoals arbeidsmarkt, ervaren moslima’s vooral discriminatie? Hoe worden moslima’s bijvoorbeeld vaak afgebeeld in de media? Heeft dat invloed op ideeën over emancipatie van moslima’s? En hoe zit het met LHBTQI-moslima’s, waarom horen we hier weinig over?
IDEM-onderzoek
Het online Kennisatelier werd afgetrapt door IDEM-onderzoeker Afiah Vijlbrief. Zij gaf een kort voorproefje van de resultaten van een onderzoek dat IDEM in 2020 heeft uitgevoerd naar discriminatie van moslima’s op de arbeidsmarkt. Het definitieve rapport verschijnt in 2021, maar enkele voorlopige resultaten konden alvast gedeeld worden. Het viel de onderzoekers op dat respondenten zich steeds bewuster worden van discriminatie. Hoewel de vrouwen het op het moment zelf niet altijd zo ervaren, benoemen ze hun ervaringen achteraf – met de kennis van nu – vaak als discriminatoir.
Een van de belangrijke bevindingen was dat stereotypen blijven rondsluimeren en micro-agressies tot gevolg hebben. Er worden opmerkingen gemaakt, die soms heel goed bedoeld zijn, maar beledigend overkomen. Een van de respondenten kreeg bijvoorbeeld regelmatig de vraag of zij is uitgehuwelijkt, alleen maar vanwege het feit dat ze moslima is.
Meldpunt Islamofobie
Ibtissam Abaâziz nam als tweede het woord en vertelde over de genderdimensie van islamofobie. Ze is een van de oprichters van Stichting Meldpunt Islamofobie. Bij het meldpunt valt op dat vooral vrouwen doelwit zijn van agressie op straat, en dan met name hoofddoekdragende vrouwen. Zij zijn zichtbaar herkenbaar als moslima, waardoor zij overdag en in de publieke ruimte te maken kunnen krijgen met verbaal of fysiek geweld. Het zogenoemde ‘boerkaverbod’ heeft dat nog beter duidelijk gemaakt. Hoewel de wet neutraal geformuleer is, legt Abaâziz uit, zie je in het debat over het verbod en in de praktijk dat het vooral vrouwen treft. Waar boerkadragende vrouwen voorheen gemakkelijk bij instellingen terecht konden, ook als deze zelf huisregels hanteerden, kan dat nu niet meer.
Toch hebben ook mannen last van de genderdimensie van islamofobie. Ook zij kampen met vooroordelen, al is het op een andere manier. Islamitische mannen worden volgens allerlei vooroordelen gezien als verkrachters of ‘testosteronbommen’ voor wie (witte) vrouwen niet veilig zouden zijn.
Beeldvorming in de media
Fotografe Cigdem Yuksel en adviseur/schrijver Ewoud Butter spraken vervolgens over beeldvorming van moslima’s in de media. Butter geeft kort de geschiedenis weer en geeft aan dat er tot 1989 weinig aandacht is voor moslims in Nederlandse kranten. Met de Rushdie-affaire komt daar verandering in. Na de moord op Theo van Gogh en de opkomst van de PVV is er een duidelijke toename te zien. Vanaf de jaren negentig worden in de kranten maatschappelijke problemen gekoppeld aan de islam, ondanks dat die problemen te maken hebben met sociaaleconomische factoren en niet met religieuze. Een ander opvallend probleem is dat er in de media lange tijd alleen over moslims wordt gesproken en niet met moslims.
Cigdem Yuksel vertelde over haar onderzoek naar de manier waarop moslima’s op foto’s worden afgebeeld. Ze heeft hiervoor de beeldbank van persbureau ANP doorgespit. Wat krijg je te zien als je de zoekterm ‘moslima’ intypt. Uit haar onderzoek blijkt dat het een erg eenzijdig beeld betreft, waarbij moslima’s veelal van veraf en onherkenbaar in beeld worden gebracht. Het gaat vaak om oudere moslima’s en vrijwel nooit om een jonge islamitische vrouw zonder hoofddoek die aan het werk is, bijvoorbeeld. Ook de zoekwoorden die fotografen aan hun foto’s toekennen zijn problematisch, omdat ze van stereotypen aan elkaar hangen. Hierdoor levert het ANP al dertig jaar lang een eenzijdig beeld van moslima’s aan alle grote media in Nederland.
Queer en moslim
Als laatste spreker vertelt Dounia Jari, medeoprichter van Maruf, het platform voor queer moslims, over seksuele- en genderdiversiteit binnen de islam. Een hardnekkig idee is dat als je moslim bent je niet queer kan zijn. Dat is problematisch, omdat het impliceert dat je seksuele gerichtheid een keuze is. Of dat je geloof een keuze is. Queer personen ervaren hierdoor vaak een gevoel van onderdrukking door hun omgeving, dat zowel familie als school of werk kan zijn.
Deze verschillende identiteiten zijn vooral voor hun buitenwereld niet verenigbaar, omdat intersectionaliteit niet niet begrepen wordt. Veel queer moslims kiezen daarom voor één zichtbare identiteit en hanteren daarmee een vermijdende copingstrategie. Een voorbeeld is dat een persoon op werk vertelt dat zij queer is, maar niet dat ze moslima is.
De zes sprekers belichtten vier verschillende kanten van de genderdimensie van islamofobie. Het leverde interessante inzichten op voor de deelnemers, waar ze in een break-outroom nog verder over discussieerden.
Moslimdiscriminatie, islamofobie, baardhaat… er circuleren allerlei namen voor hetzelfde probleem: discriminatie op basis van de veronderstelling dat iemand moslim is. IDEM-onderzoeker Mariska Jung verzamelde de belangrijkste signalen, cijfers en achtergronden op het gebied van islamofobie in Rotterdam. Het resultaat is te lezen in de kenniskaart moslimdiscriminatie.
Discriminatie van moslims in Rotterdam-Rijnmond komt veel vaker voor dan tot nu toe blijkt uit officiële meldcijfers. Dit komt naar voren in een gericht onderzoek naar islamofobie binnen de regio. Veel moslims krijgen regelmatig te maken met vijandige bejegening, ongelijke behandeling, bedreiging of zelfs geweld vanwege hun religieuze identiteit. Toch melden ze dit zelden, vaak vanwege een gebrek aan vertrouwen in instanties.
Het onderzoeksrapport ‘Islamofobie in zicht’, is op woensdag 25 mei in ontvangst genomen door burgemeester Aboutaleb van Rotterdam. Het onderzoek is verricht door de regionale islamitische koepelorganisatie SPIOR. Om discriminatie op grond van islamofobie beter in kaart te brengen, konden personen direct melding maken bij SPIOR, werd online en offline campagne gevoerd om het belang van melden te onderstrepen en werd een survey gehouden onder moskeeën, islamitische scholen en andere islamitische organisaties. De bevindingen sluiten aan bij het onlangs verschenen Jaarrapport Discriminatie 2015 van antidiscriminatiebureau RADAR.
Cyriel Triesscheijn, directeur van RADAR, noemt het markant dat discriminatiecijfers in het algemeen een kwart zijn gedaald ten opzichte van 2014, terwijl cijfers van discriminatie van moslims juist zijn verdubbeld. Triesscheijn: ‘Daar kun je je ogen niet voor sluiten en dit vraagt om een gerichte aanpak.’
