Toegang tot kwalitatief goede en gelijkwaardige zorg is essentieel. Helaas is passende zorg met aandacht voor diversiteit niet vanzelfsprekend. Zo kan een taalbarrière leiden tot zorgmijding en een westerse blik van de hulpverlener tot misdiagnose. IDEM-onderzoeker Teuntje Vosters deed onderzoek naar cultuursensitief werken in de Rotterdamse geestelijke gezondheidszorg. In dit artikel beantwoordt ze vijf vragen over cultuursensitief werken.
1. Wat is cultuursensitief werken?
Cultuursensitief werken gaat over vraaggericht, op maat en met vertrouwen te werk gaan. Het is een handelswijze waarbij de cliënt het uitgangspunt is en er ruimte is voor iemands culturele identiteit. Cultuur moet daarbij breed geïnterpreteerd worden omdat cultuur voor iedereen anders kan zijn. Het is dus belangrijk dat een professional kennis opdoet en ruimte maakt voor andermans culturele achtergrond, maar tegelijkertijd rekening houdt met de diversiteit van dezelfde cultuur. Dus het betreft ook karakteristieken zoals sociaaleconomische klasse, gender en bijvoorbeeld leeftijd. Uit de interviews die ik voor het onderzoek gedaan heb, kwam duidelijk naar voren dat cultuur niet gelijkstond aan etniciteit. Wat dat betreft is de term diversiteitsensitief eigenlijk beter, omdat je dan die misvatting minder snel maakt. Daarnaast is het heel belangrijk dat professionals zich bewust zijn van hun eigen culturele bril en de mogelijke aannames die daaraan gekoppeld zijn, op die manier vermijd je mogelijke vooroordelen over een bepaalde cultuur.
2. Waarom is cultuursensitief werken in de ggz zo belangrijk?
Cultuursensitief werken in de ggz is belangrijk omdat we vinden dat iedereen recht heeft op toegang tot kwalitatief goede en gelijkwaardige zorg, terwijl dat op dit moment niet altijd het geval is. Passende ggz met aandacht voor diversiteit in onder andere godsdienstige gezindheid, levensovertuiging of culturele achtergrond is niet vanzelfsprekend. Binnen de ggz blijkt de effectiviteit van huidige behandelvormen voor mensen met een migratieachtergrond kleiner. Bovendien zijn geestelijke gezondheidsproblemen van mensen met een migratieachtergrond vaak groter, juist omdat ze te maken krijgen met discriminatie en dus eerder kampen met angststoornissen en depressies. Ook is het zo dat taal en cultuurbarrières ervoor kunnen zorgen dat mensen minder snel hulp inschakelen.
3. Wat zijn de gevolgen als er niet cultuursensitief gewerkt wordt in de ggz?
Hoe er wordt gedacht over psychische problemen en wat de juiste manieren zijn om daarmee om te gaan, is heel verschillend in verschillende culturen en dat maakt dat communicatie tussen ggz-behandelaren en cliënten moeizaam kan verlopen en het moeilijker is voor behandelaren om goed aan te sluiten bij hun beleving. Vanuit zowel cliënten als professionals bestaat onbekendheid met de manier waarop klachten worden geïnterpreteerd en/of geclassificeerd, waardoor mensen niet altijd geschikte hulp ontvangen of zorg vermijden. Cliënten met een migratieachtergrond hebben kans op een andere diagnose dan cliënten met een Nederlandse achtergrond terwijl zij dezelfde indicaties hebben. Dan heeft een culturele achtergrond invloed op een diagnose of een behandeling.
4. Hoe weet je als professional of je cultuursensitief werkt? Is er een soort checklist met kenmerken van cultuursensitief werken?
Misschien werk je al cultuursensitief terwijl je nog nooit van deze term gehoord hebt. Toch kan het helpen om je meer bewust te worden van deze manier van werken, vooral om je bewust te worden van jouw eigen culturele bril. Welke aannames maak je, mogelijk op basis van kleur, taal, leeftijd, gender of culturele achtergrond? En ook, heb je genoeg kennis van de manier waarop discriminatie bijdraagt aan psychische problemen? Ook als je er zelf niet veel ervaring mee hebt, kan je je er wel in verdiepen. Een heel goed begin is het bekijken van de generieke module diversiteit. Hier staan een hele hoop concrete handvatten voor professionals in om cultuursensitief te werken.
5. Wat zijn tips voor professionals om cultuursensitiever te worden?
Tijd vrijmaken voor interne intervisie en het onderwerp bespreekbaar maken is heel belangrijk. De angst om fouten te maken zorgt er vaak voor dat een gesprek vermeden wordt, terwijl fouten maken erbij hoort. Dus probeer je eigen vooroordelen en vragen te bespreken met collega’s. Dat werkt het beste in een veilige en diverse omgeving en met collega’s met een andere culturele of sociale identiteit zodat het gesprek nieuwe inzichten geeft. Een andere tip is om het belang van het onderwerp aan te stippen bij management en andere leidinggevende omdat cultuursensitief werken erg moeilijk is als er geen tijd of ruimte bestaat om erin te investeren. Een inclusieve werkomgeving voor behandelaren is heel belangrijk om daadwerkelijk zo te kunnen werken en dus alle cliënten gelijkwaardig te kunnen behandelen. In het rapport staan allerlei verwijzingen naar artikelen die hierover gaan. Dit kan je meenemen als concreet handvat naar je leidinggevende.
IDEM Rotterdam voert van juli 2022 tot en met maart 2023 onderzoek uit naar diversiteit en inclusie binnen het voortgezet onderwijs in Rotterdam. Op deze pagina lees je meer over de achtergrond en doelstelling van dit onderzoek.
Achtergrond
De laatste jaren is er veel aandacht voor segregatie en kansenongelijkheid in het onderwijs. De verschillen tussen de kansen van leerlingen worden groter, waarbij vooral opleidingsniveau en inkomen van ouders van invloed zijn.[1] Aan de andere kant is er binnen de maatschappij als geheel steeds meer noodzakelijke aandacht voor diversiteit en inclusie en het tegengaan van (institutionele) uitsluiting. Onderwijs is zeer bepalend voor de verdere mogelijkheden die mensen hebben in de maatschappij. Daarom onderzoekt IDEM hoe middelbare scholen in Rotterdam aandacht besteden aan diversiteit en inclusie. Op welke manieren investeren middelbare scholen in inclusie en daarmee in kansengelijkheid? Welke succesverhalen hebben scholen als het gaat om diversiteit en inclusie? En welke uitdagingen komen zij tegen? Oorspronkelijk gaat inclusie over het meedoen en erbij horen van mensen met een beperking, maar de betekenis van dit begrip is inmiddels verbreed. Met inclusie bedoelen wij een omgeving waarin elke leerling en elke medewerker zich optimaal kan ontwikkelen, ongeacht (culturele) achtergrond, huidskleur, gender, seksuele gerichtheid, beperking en sociaaleconomische status.
De gemeente Rotterdam zet zich maximaal in voor een veilige school/werkomgeving voor leraren en leerlingen, waar docenten en leerlingen zichzelf kunnen zijn.[2] Voor de ontwikkelkansen van Rotterdamse jongeren is het van groot belang dat zij zich (op een positieve manier) gezien voelen, ervaren dat zij onderdeel zijn van de schoolsamenleving en hun talenten kunnen ontplooien. Een discriminatievrije leeromgeving is hiervoor essentieel. Daarnaast is het bijvoorbeeld van belang dat docenten voldoende aansluiten bij de (basis)kennis van leerlingen. Hoe groter de verschillen tussen de (culturele) achtergronden van leerlingen zijn, hoe groter de uitdaging is voor docenten. Ook representatie is belangrijk voor inclusie, dus de mate waarin leerlingen zich herkennen in de docenten en in personages in het lesmateriaal.[3]
Doelstelling onderzoek
Inzicht geven in de wijze waarop Rotterdamse scholen in het voortgezet onderwijs investeren in diversiteit en inclusie in het onderwijs.
Opzet
Allereerst interviewen wij een aantal experts met veel kennis en ervaring over diversiteit en inclusie in het onderwijs. Op basis van deze gesprekken in combinatie met literatuuronderzoek formuleren wij aandachtspunten voor inclusief onderwijs. Vervolgens onderzoeken wij bij middelbare scholen in Rotterdam, op welke manier er wordt geïnvesteerd in deze aandachtspunten voor inclusief onderwijs. Wij analyseren hierbij onder andere de visie en beleid en interviewen medewerkers.
De onderzoeksresultaten worden verwerkt in een dossier op de website, waarvan verschillende toegankelijke publicaties onderdeel zijn. Een belangrijk onderdeel hiervan zijn aanbevelingen voor middelbare scholen en voor de gemeente.
Looptijd
Dit project loopt van juli 2022 tot en met maart 2023.
Financiering
Dit onderzoek wordt gefinancierd door de gemeente Rotterdam.
Onderzoeksteam
Bauke Fiere, Inte van der Tuin en Teuntje Vosters
Deelnemen of meer informatie?
Wil jij aan dit onderzoek bijdragen? Deelnemen kan als volgt:
Ben je werkzaam in het Rotterdamse voortgezet onderwijs en wil je jouw kennis en ervaringen over het onderwerp diversiteit en inclusie delen in een interview van maximaal 1 uur? Neem contact op met Bauke Fiere, via b.fiere@radar.nl of op 06 – 11 88 40 32. Alle gesprekken worden anoniem verwerkt.
Of wil je meer informatie over dit onderzoek, mail of bel dan met Bauke Fiere via b.fiere@radar.nl of 06-11884032.
[3] Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat de prestaties van leerlingen worden beïnvloed door de mate van herkenning en door mogelijk impliciet gecommuniceerde negatieve stereotypen, zoals het stereotype dat vrouwen minder goed zijn in exacte vakken. Zie een artikel over de belangrijkste resultaten van onderzoek van Judi Mesman: https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2019/11/onderzoek-schoolboeken-judi-mesman
Iedere maand wordt onze Kennisbank aangevuld met de nieuwste onderzoeken en publicaties op het gebied van inclusie, discriminatie en (LHBTIQ+)emancipatie. In de rubriek ‘Nieuw in de Kennisbank’ lichten we een van de publicaties uit. Deze keer een onderzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport: ‘Regionaal zicht op de aard en omvang van seksueel geweld – regio Zuid-Holland-Zuid.
Er is meer behoefte aan regionaal zicht op de aard en omvang van seksueel geweld. Om die reden heeft het programma Geweld Hoort Nergens Thuis (PGHNT) een instrument laten ontwikkelen om per regio meer zicht te krijgen op de omvang en aard van seksueel geweld.
Zo waren er in 2020 421 meldingen van seksueel geweld bij het CSG Rotterdam, waarvan 55,8 procent acuut. Bij 30 procent van de meldingen van seksueel geweld bij Veilig Thuis in 2020, was de vermoedelijke duur van het geweld één tot vijf jaar.
In het regionale instrument zijn veel meer cijfers te vinden. Deze data zijn afkomstig van de GGD, het Centrum Seksueel Geweld, Veilig Thuis en Dienst Gezondheid & Jeugd Zuid-Holland-Zuid. Het document kun je hier downloaden.
Standaardisering en marktwerking is als een doodsteek voor cultuursensitief werken. Dat is een van de conclusies uit het rapport ‘Zorg op maat: cultuursensitief werken binnen de geestelijke gezondheidszorg’. Voor dit kwalitatieve onderzoek zijn twintig Rotterdamse professionals bevraagd die ruime ervaring hebben met een cultuursensitieve werkwijze in de ggz.
Passende zorg met aandacht voor diversiteit is in Nederland nog niet altijd vanzelfsprekend, ook al is cultuursensitief werken al veertig jaar een belangrijk thema binnen de ggz. Door onder meer politieke ontwikkelingen is er echter niet altijd voldoende aandacht en geld voor dit thema. Hierdoor is het moeilijk om maatwerk te leveren voor patiënten.
Toch is juist maatwerk essentieel voor cultuursensitief werken en voor de toegang tot kwalitatief goede en gelijkwaardige zorg. Als er niet of onvoldoende cultuursensitief gewerkt wordt, kan bijvoorbeeld een taalbarrière leiden tot zorgmijding en een westerse blik van de hulpverlener tot misdiagnose.
Op 25 november 2022 is het de Internationale Dag tegen Geweld tegen Vrouwen. Intieme terreur is een vorm van geweld tegen vrouwen die vaak niet herkend wordt. Rotterdamse professionals in het sociale domein kunnen een belangrijke rol spelen in het herkennen, tegengaan en voorkomen van deze vorm van gendergerelateerd geweld.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten heeft in samenwerking met het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en het Ministerie van Justitie en Veiligheid een factsheet ontwikkeld voor professionals in het domein van zorg en veiligheid, maar ook onderwijs en sportvereniging.
In deze factsheet lees je wat intieme terreur inhoudt, waarom het zo moeilijk te herkennen is en wat je als professional wel en niet moet doen. Ook worden er rode vlaggen benoemd: signalen die kunnen duiden op escalatie van geweld of zelfs een fatale afloop.
De rode vlaggen zijn:
• Stalking • Bedreiging met de dood (richting slachtoffer of de kinderen of dreiging zelfdoding) • Wapenbezit of gebruik van wapens • Recent gewelddadig gedrag • Geweld tijdens zwangerschap • Gedwongen seks • Onthouden van zorg die acuut de gezondheid bedreigt • Poging verwurging, verstikking of verdrinking • Extreme angst bij het slachtoffer dat haar leven of dat van de kinderen in gevaar is • Slachtoffer durft niet te spreken in de buurt van de partner en/of toont angst voor de partner • Toenemende escalatie van ernst en/of frequentie van geweld
Crime passionnel, familiedrama of conflict in de relationele sfeer: als het om partnergeweld gaat worden er vaak eufemistische woorden gebruikt. Ook de term ‘huiselijk’ geweld is problematisch: er is niks gezelligs of huiselijks aan en het laat onbenoemd dat partnergeweld bijna altijd draait om geweld door mannen tegen vrouwen.
Door verhullend taalgebruik draaien we als samenleving om het probleem heen. Daarom willen we op 25 november – de Internationale Dag tegen Geweld tegen Vrouwen – meer bekendheid geven aan de term femicide: moord op vrouwen omdat ze vrouw zijn.
Tijdens deze bijeenkomst staat de wisselwerking tussen de taal van kunst en de taal van beleid centraal. Tussen de kunstwerken uit de tentoonstelling Counterbodies komen verschillende samenwerkingspartners aan het woord. In aanwezigheid van de kunstenaars ontstaat er een levendige uitwisseling vanuit verschillende invalshoeken.
Wil jij meer weten over het belang van taalgebruik, de cijfers achter femicide en meedenken over hoe geweld tegen vrouwen verder terug te dringen is? Kom dan naar onze stadsbrede bijeenkomst op 25 november!
Deze bijeenkomst wordt georganiseerd door IDEM Rotterdam, Dona Daria, Arosa, UN Women, Soroptimisten, Zonta, CBK, Neon, Gemeente Rotterdam, GAEA, Frouwenfonds, Counterbodies en De Achtertuin.
Wanneer? Vrijdag 25 november 2022, van 16.30 uur tot 19.00 uur, daarna is De Achtertuin nog open voor de tentoonstelling.
Waar? De Achtertuin, Oostzeedijk 108, Rotterdam
Voor wie? Rotterdamse professionals en andere Rotterdammers die meer willen weten over femicide, de aanpak van geweld tegen vrouwen en willen meedenken over hoe we gendergerelateerd geweld kunnen voorkomen.
Programma
16.30 uur inloop
17.00 uur welkom en voorstel van de verschillende organisaties:
AROSA, Dona Daria, IDEM Rotterdam, Orange the World en Counterbodies
17.05 uur Nabil Tkhidousset, Maak Impact
17.25 uur kennismaking deelnemers onderling
17.40 uur ervaringsdeskundige
17.50 uur kennisbijdrage over femicide vanuit AROSA
