door Wilke Martens | mei 20, 2020 | Algemeen, Downloads, Gebieden
Van oudsher heeft Rozenburg een rijk
verenigingsleven: er is een biljartclub en een tennisclub, een
carnavalsvereniging en een breiclub, een scouting en een ouderenbond. Wie een
nieuwe vereniging wilde oprichten werd enthousiast onthaald en als een vereniging
even financieel in de knel zat, kreeg ze bijval vanuit de gemeente. Echter,
sinds Rozenburg in 2010 bestuurlijk is opgegaan in het veel grotere Rotterdam,
loopt het allemaal anders. Regels zijn veranderd en worden strikter nageleefd;
provisorische oplossingen zijn niet meer genoeg. Toch is Rozenburg erin
geslaagd om haar rijke verenigingsleven te behouden. IDEM-redacteur Wilke
Martens en Sophie van der Spek van RADAR zochten uit hoe dat is gelukt. “Geen
ouderenbond meer? Dan beginnen we er toch zelf een!”
Schotse Hooglanders staan gulzig te
grazen, terwijl op de achtergrond de zware industrie van de Rotterdamse haven
onafgebroken doorbuldert. Rozenburg is omringd door water. Het kleine dorpje op
het gelijknamige eiland is van oorsprong een agrarische gemeenschap, maar na de
Tweede Wereldoorlog veranderde het in een dorp vol havenarbeiders. Inmiddels is
het een plek waar natuur en industrie naast elkaar bestaan: op de landtong is
volop ruimte voor groen en recreatie, terwijl in de verte de haven continu in
bedrijf is. De meeste bewoners van Rozenburg werken in de haven, of bij een van
de bedrijven op bedrijventerrein Pothof, maar zijn niet ‘op het dorp’ geboren.
Toch wonen de meeste bewoners er al jaren en willen ze er ook niet weg. Want
met nog geen dertienduizend inwoners blijft Rozenburg een dorp, of het
bestuurlijk nu bij Rotterdam hoort of niet.
Rijk verenigingsleven
Rozenburg heeft van oudsher een rijk
verenigingsleven. Hoeveel verenigingen er precies zijn is onduidelijk, maar
volgens de laatste – overigens nog niet afgeronde – inventarisatie van
welzijnsorganisatie DIA zijn het er ten minste vijftig. Van de
carnavalsvereniging tot de breiclub: ze krijgen allemaal een plekje. Volgens
Marjon McElligot, huidig gebiedscommissielid en voormalig raadslid van
Rozenburg, zit dat in het DNA van het dorp. “We hebben hier verenigingen die al
meer dan honderd jaar oud zijn”, vertelt ze tijdens een gesprek in de
bibliotheek van Rozenburg, die tevens dienst doet als Huis van de Wijk. In de
ene zithoek drinken ouderen een kopje koffie en maken ze een praatje, terwijl
een jonge moeder bij de kasten prentenboeken uitzoekt om haar kroost mee te
vermaken. Het had niet veel gescheeld of de bibliotheek was er niet meer
geweest, vertelde McElligott aan het begin van het gesprek. Het stond als een
van de eerste voorzieningen op de lijst om te verdwijnen na de samenvoeging met
Rotterdam. Maar McElligott en haar collega’s hadden alles op alles gezet om de
bibliotheek te behouden. Met succes.
“De bibliotheek, het voormalige gemeentehuis,
maar vooral de verenigingen: ze vormen de binding van ons dorp”, vervolgt
McElligott. “Als je over Rozenburg praat, kun je niet zeggen dat het een
monumentaal dorp is, of een trekpleister vanwege de omringende natuur of iets
dergelijks. Maar iedereen die hier woont zal wel zeggen dat de sociale sector
heel erg sterk is.”
Muziektheater De Ontmoeting, dat is
gevestigd in de oude kerk, is hiervoor illustratief, meent McElligott. “Er
zitten muziekverenigingen, koren, een naaicafé, theater: daar gebeurt van
alles”, zegt ze. “En het draait volledig op vrijwilligers. Rozenburg is een
dorp met veel vrijwilligers en veel vrijwilligersorganisaties: dat is de kern
van deze plek. We hebben dat als zelfstandige gemeente altijd gekoesterd, door
presentjes of soms financieel bij te springen, al vonden sommigen dat we de
verenigingen te veel verwenden.”
Die rijke traditie van verenigingen is
waardevol, omdat het burgerparticipatie – het politieke ideaal sinds grofweg
2013 – alleen maar aanwakkert, zo blijkt ook
uit de theorie van socioloog Erik Snel, waarin onder anderen de Amerikaanse
socioloog Sampson wordt aangehaald. “Sampsons centrale stelling is dat bewoners
meer participeren in lokale initiatieven en activiteiten wanneer er een
traditie en een infrastructuur van private initiatieven in de buurt aanwezig
zijn, zoals blijkt uit de aanwezigheid van lokale kranten, buurtorganisaties,
buurtpreventieprojecten, hulpverlenings- en welzijnsinstellingen, enzovoort.
Door zo’n organisatorische infrastructuur en een traditie van burgeractivisme
lukt het beter om burgers te mobiliseren om actief te worden dan in buurten
zonder zo’n traditie en netwerk van organisaties.” Maar wat gebeurt er als deze
rijke Rozenburgse traditie van burgeractivisme voor grote uitdagingen komt te
staan als gevolg van bestuurlijke veranderingen?
Van zelfstandige
gemeente naar stadsgebied
De organisatorische
infrastructuur en de traditie van burgeractivisme in stand houden was voor
Rozenburg als zelfstandige gemeente nooit een probleem, aldus McElligott. De
prijzen om een locatie te huren waren laag, subsidie aanvragen voor evenementen
was eenvoudig en er werd snel een oogje toegeknepen als bijvoorbeeld met de
hele straat werd gebarbecued in de openbare ruimte. Maar dat alles veranderde in
2010, toen Rozenburg van zelfstandige gemeente bestuurlijk overging in
stadsgebied van Rotterdam. Voor deze overgang werd al twee jaar lang nagedacht
over de toekomst van Rozenburg. Uit een onderzoek van de provincie Zuid-Holland
bleek namelijk dat de openbare orde en veiligheid niet op orde waren. In een
vervolgonderzoek naar bestuurskracht bleek Rozenburg ook op dat vlak niet te
voldoen. Het advies van de gedeputeerde staten luidde om de zelfstandigheid op
te geven. Maar waar kon Rozenburg bij aansluiten? Het tegenovergelegen
Maassluis kon op de minste draagvlaak rekenen van bewoners en Rotterdam werd
vooral geassocieerd met criminaliteit, mensen met migratieachtergrond en weinig
groen.
Toch stemde een onwaarschijnlijk nipte meerderheid van de Rozenburgse raadsleden (acht tegen zeven) op 10 juli 2008 voor aansluiting bij de gemeente Rotterdam. Los van alle bestuurlijke hervormingen die hiermee gepaard gingen, kwam ook het verenigingsleven niet onder veranderingen uit. Onder Rotterdams bewind, bleek marktdenken veel prominenter op de agenda te staan. Verenigingen moesten – net als gemeenten zelf – vercommercialiseren: in plaats van louter subsidie te ontvangen, moet – bijvoorbeeld – een zwembad vooral zelf inkomsten genereren.
Als gevolg van deze vercommercialisering van publieke voorzieningen, konden besturen niet meer even via de ons-kent-onsgemeenschap zaken regelen. Er moest een professionaliseringsslag gemaakt worden. McElligott: “Aan de ene kant was het heel goed dat besturen zich echt moesten gaan verdiepen in hun vereniging en noodgedwongen verder professionaliseerden, maar aan de andere kant gingen sommige bureaucratische regeltjes soms te ver. Als een vereniging bijvoorbeeld een halve gymzaal wilde huren, dan kostte dat – ik zeg maar wat – vijf euro per uur. En als je een half uur eerder kwam om je spulletjes vast klaar te zetten, dan was dat geen probleem – zolang je niemand in de weg zat, natuurlijk.”
Echter, sinds de
aansluiting bij Rotterdam, moeten gemeentelijke locaties kostendekkende huren
rekenen. “Als je dat half uur vooraf niet gereserveerd en niet betaald hebt,
krijg je de sleutel niet om je spullen klaar te zetten”, legt McElligott uit.
“Niet alleen voelt dat voor de verenigingen heel onpersoonlijk en heel
‘ondorps’, maar voor sommige werden de nieuwe regels ook financieel een
probleem. Voor hen was de enige manier om die hogere kosten te betalen, het
tarief voor de leden verhogen. Maar dan loop je het risico dat je leden
kwijtraakt, want Rozenburgers kunnen relatief gemakkelijk in Voorne-Putten gaan
sporten, waar de tarieven lager zijn.”
Het lijkt een duidelijk voorbeeld van de ‘BV Nederland’, waarbij meer oog is voor de korte termijn (‘verenigingen moeten zoveel mogelijk zichzelf zien te bedruipen’), dan voor de consequenties voor de burger op lange termijn (nabije (sport)voorzieningen verdwijnen). Politicologe, oud-politica en oud-burgemeester Johanneke Liemburg licht dit mechanisme toe in haar essay Het failliet van de BV Nederland: “Het marktdenken is gericht op het korte-termijnbelang van sommige individuen (aandeelhouders) en niet op de duurzame ontwikkeling van de samenleving als geheel. De BV is financieel-economisch en niet sociaal-cultureel van aard. Door de eenzijdige nadruk op effectiviteit en efficiency worden burgers geconfronteerd met meer regels, meer formulieren, meer controle, meer kosten, zonder dat hun problemen worden opgelost.”
Binding met
omliggende gemeenten
De noodzaak om
Rotterdam-conforme tarieven te hanteren, bleek voor verenigingen al snel een
groot probleem. Hoe kun je leden behouden als ze een paar kilometer verderop –
maar in een andere gemeente – hetzelfde kunnen doen voor minder geld? “Gelukkig
konden we dit probleem vrij snel met de gemeente Rotterdam bespreken”, zegt
McElligott. “Want als je hier strikt de tarieven uit Rotterdam zou hanteren,
zouden het zwembad en de sporthal leegstaan.” Rotterdam bleek op voor Rozenburg
cruciale punten bereidwillig om water bij de wijn te doen. “Allereerst wil
niemand dat die gebouwen leeg komen te staan”, zegt McElligott. “Maar vooral
wilden wij – en gelukkig ook gemeente Rotterdam – dat we zulke voorzieningen
gewoon voor ons eigen gebied konden behouden.”
Behoud van
voorzieningen specifiek voor Rozenburg, lijkt vooral van belang vanwege het
gebrek aan binding met Rotterdam. Rozenburgers voelen niet alleen weinig
binding met de stad vanwege de geografische afstand en slechte ontsluiting met
het openbaar vervoer, maar ook is er een culturele afstand. “De gerichtheid op
en identificatie met Rotterdam is beperkt en men voelt zich achtergesteld door
het gemeentebestuur”, zo staat te lezen in het rapport van Regioplan. Snel et
al. (2018) bevestigen dat mensen die meer ingebed zijn in de buurt, door
contacten en verbondenheid, eerder geneigd zijn deel te nemen aan
buurtactiviteiten.
McElligott herkende
tijdens de overgangsfase duidelijk de problemen die de fysieke en mentale
afstand tot het stadhuis opleverde voor verenigingen. “Het gaf in eerste
instantie best wel wat moeite”, zegt ze. “Het is de meeste besturen gelukt om
door te gaan. Maar, laten we eerlijk zijn, er waren ook bestuursleden die niet
konden omgaan met ‘administratieve rompslomp en bureaucratisch gedoe’. In die
gevallen zijn er wel nieuwe bestuursleden gekomen die het stokje hebben
overgenomen. We zitten nu weer in rustig vaarwater, maar het was een tijdje
niet niks.”
Tussen wal en schip:
de scouting
De scouting van Rozenburg was een van die organisaties waar het bestuurlijk even tegen zat. Met man en macht is geprobeerd geld bij elkaar te sprokkelen om het hoofd boven water te houden. “De afgelopen periode hebben we hard moeten werken voor het voortbestaan van de vereniging”, legt Bart van Harten, de huidige voorzitter van de scouting, uit. “Er zijn de afgelopen jaren wat wisselingen in het bestuur geweest, omdat sommigen voorheen wat steekjes hebben laten vallen. Denk dan aan subsidies die niet op tijd zijn aangevraagd, waardoor we nu achter de feiten aanlopen. We doen nog steeds hard ons best om ons hoofd boven water te houden, nog altijd verkeren we in zwaar weer door oude schulden.”
Het feit dat de
scouting letterlijk in twee gemeentes gevestigd is, maakt het er niet
gemakkelijker op. De scouting van de Albert Schweitzer Groep heeft namelijk een
zeeverkennerslocatie, die gevestigd is in Brielle, en een landtak met de
locatie op Rozenburg. “Op zich is het geen probleem dat we twee locaties
hebben”, zegt Van Harten. “Maar je moet wel wat meer moeite doen om de locaties
draaiende te houden. Als we subsidie aanvragen bij landelijke partijen, dan
vragen we die aan voor de vereniging – ongeacht de locatie. Maar voor
specifieke aanvragen, moeten we de ene keer aankloppen bij gemeente Rotterdam
en de andere keer bij gemeente Brielle.”
De bijzondere
constructie lijkt voor de leden echter niets uit te maken: de instroom blijft
op peil. “Rozenburg is geen grote gemeenschap, dus je hebt al vaak vriendjes of
klasgenootjes van leden die ook willen meedoen”, zegt Van Harten. “Genoeg
vrijwilligers vinden om leiding te geven, is een ander verhaal. Je kan niet
zomaar vijftig kinderen bij drie volwassenen zetten, dus we moeten de instroom
wel reguleren. Ouders springen vaak bij als er activiteiten zijn of klusjes,
maar bestuursleden of actieve leiding vinden: dat is lastig in een klein dorp
als Rozenburg. En wat dit betreft is Rotterdam toch echt te ver weg, daar
hebben ze bovendien hun eigen scoutingverenigingen.”
Vaste vrijwilligers vinden mag dan lastig zijn, aan betrokkenheid van de Rozenburgers zelf ligt het niet. Tijdens de coronacrisis hebben bewoners de scouting uit de financiële nood geholpen: dankzij een wafelactie van een van de leden kan de vereniging weer heel even rondkomen. Maar ook voor corona was de betrokkenheid al groot. “We zijn heel blij dat lokale ondernemers vaak met ons meedenken”, zegt Van Harten. “Als we een activiteit organiseren, sponsort bijvoorbeeld de lokale supermarkt wat eten en drinken. Soms is het wat schipperen tussen wal en kade, maar gelukkig zijn er veel mensen die met ons meedenken – ook van de gebiedscommissie.”
Gebrek aan vastgoed
Hoe hard de
gebiedscommissie ook haar best doet om met de verenigingen en organisaties mee
te denken, soms lopen ook gebiedscommissieleden tegen beperkingen aan.
Voorzieningen verdwijnen namelijk niet alleen om demografische of economische
redenen, maar vooral door een dreigend tekort aan maatschappelijke huisvesting.
“Sommige verenigingen of bewonersinitiatieven zijn genoodzaakt de handdoek in
de ring te gooien”, zegt McElligott, “simpelweg omdat er geen plek is.” Zo
verkeerde de biljartclub in zwaar weer. “Het pand waar de biljartclub is
gevestigd, dienstencentrum Het Anker, wordt gesloten”,
vertelt McElligot. “De biljartclub moet dus uit het gebouw, dat zorgverlener
Careyn heeft afgestoten om kosten te besparen. De vereniging ging hard op zoek
naar iets anders, maar het is niet zo eenvoudig om drie of meer van die flinke
biljarttafels zomaar ergens anders te plaatsen. Er moet echt een permanente
oplossing gevonden worden.”
McElligot wijst
daarbij op het sociale aspect van de biljartclub, dat met het pand verloren zou
gaan. “De club telt ongeveer tachtig leden, vooral mannen, en doen mee aan
regionale wedstrijden. Ze maken dagelijks gebruik van de ruimte, waar ook een
barretje in zat. Zie maar een nieuwe maatschappelijke locatie te vinden waar de
biljarttafels in passen en waar een barvergunning op gegeven kan worden. Ze hadden
tijdelijk in de oude sporthal terecht gekund, maar die staat op de slooplijst.
Bovendien kan hier de bar niet in en is het niet geschikt om bezoekers te ontvangen
als er een wedstrijd wordt gespeeld. Daarom zijn ze nog altijd op zoek naar een
geschikte locatie.”
De biljartclub is
niet de enige die lijdt onder het gebrek aan ruimte, al kunnen andere
verenigingen zich wat flexibeler opstellen. “Zo kon handbalvereniging Indus op
een gegeven moment alleen nog maar buiten trainen, omdat ze de kantine niet
konden betalen”, legt McElligott uit. “Dat was een aderlating, maar ze gingen
gewoon door. Uiteindelijk zijn ze gaan samenwerken met de Smooksnuivers, de
lokale carnavalsvereniging. Door de kantine te delen – en dus ook de kosten
daarvoor – konden ze allebei hun activiteiten voortzetten. Er moest alleen een
bijzondere constructie op papier verzonnen worden, want officieel mogen een
sportvereniging en een carnavalsvereniging niet samenwerken. Carnaval heeft
immers weinig met sport te maken. Door bemiddeling van de gebiedscommissie
lukte het dan toch om het contractueel voor elkaar te krijgen, maar dat soort
procedures duren gewoon ontzettend lang.”
Succesverhaal:
ouderenbond neemt heft in eigen handen
Ondanks nieuwe
regels, gebrek aan vastgoed en afstand tot het stadhuis, lijkt Rozenburg erin
geslaagd haar bewoners tevreden te houden over de voorzieningen. Hoewel het
voorzieningenniveau objectief gezien nagenoeg gelijk is gebleven (met een score
van 66 in 2014 ten opzichte van 65 in 2020), zijn Rozenburgers in de loop van
de jaren een stuk tevredener geworden over het voorzieningenniveau. Waar in
2014 slechts 34 procent van de huishoudens tevreden was over het aanbod aan
voorzieningen tezamen, is dit in 2020 gestegen naar 54 procent. Alleen een
bank, postkantoor en betere ov-aansluiting wordt door de meerderheid van de
Rozenburgers gemist (Cijfers: gemeente Rotterdam; OBI, Wijkprofiel 2014-2016-2018-2020).
Ondanks de opgelegde ‘marktwerking’ van zowel lokaal bestuur als organisaties en gebrek aan maatschappelijk vastgoed, lijkt de traditie van burgeractivisme en het ‘DNA van Rozenburg’ waar het verenigingsleven in gekerfd staat de overhand te houden. Natuurlijk geeft een enkele vereniging het op, maar de meeste lijken er linksom of rechtsom in te slagen om op de been te blijven. Soms doen ze dat door de samenwerking op te zoeken, soms door gewoon zelf de organisatie over te nemen als bewoners, zoals de Ouderenvereniging Rozenburg met groot succes deed.
Nadat de lokale
afdeling van de Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO) in 2016 wegviel
door herindeling en afgetreden bestuurders. In plaats van een wekelijkse
activiteit van de lokale afdeling, bleef er met geld van de landelijke ANBO
slechts ruimte voor een of twee activiteiten per jaar. Veel te weinig, vonden
Harry van den Ende en Fanny Zuur. Ze peilden de interesse voor een nieuwe
ouderenvereniging en op 14 januari 2016 werd de oprichtingsakte ondertekend bij
de notaris. Inmiddels heeft de vereniging meer dan tweehonderd leden,
organiseren ze wekelijks activiteiten en bieden ze hulp bij administratie of
rijbewijskeuring. “We doen ontzettend veel”, vertelt Zuur. “Eens per maand
organiseren we een bingo, op donderdagochtend organiseren we line-dance, we
hebben filmavonden en spelletjesmiddagen voor jong en oud – die we samen met
welzijnsorganisatie DIA hebben opgezet. Daarnaast organiseren we allerlei
andere activiteiten, zoals een gezondheidsmarkt of de Dag van de Ouderen, ieder
jaar op 1 oktober.”
Daarnaast
ondersteunen de vrijwilligers van de Ouderenvereniging Rozenburg ook op andere
manieren. Zo dienen ze als vraagbaak voor ouderen of spelen ze klachten door
naar de gemeente – bijvoorbeeld over ontoegankelijke stukken in de openbare
ruimte. Bovenal geven Van den Ende en Zuur de gebiedscommissie gevraagd en
ongevraagd advies en vormen ze een schakel tussen burgers en gemeente. “Op een
dag kwam ik terug van een bedevaart en moest ik ’s avonds naar de
gebiedscommissie”, vertelt Zuur. “Ik had er eigenlijk geen zin in, maar ik heb
me toch bij elkaar geraapt en ben gegaan. Daar werd ik meteen aangesproken: ‘Oh
Fan, jou moet ik hebben.’ Later was ik toch blij dat ik gegaan was, want ze
wilden ons betrekken bij een pilot voor de buitengebieden.”
Hoe goed het ook gaat met de ledenaantallen, de activiteiten en de adviesfunctie aan de gemeente, ook de Ouderenvereniging kampt met het gemis van een eigen locatie. “We zaten eerst in een pand van Careyn, de zorgorganisatie”, legt Zuur uit, “maar zij hebben dat afgestoten omdat het te duur werd. Van meerdere verenigingen horen we dat er behoefte is aan een eigen stek. Maar het gaat ook om de centen, dus misschien moeten we samen met een andere vereniging iets huren. Er staat hier een school met zes lokalen leeg, daar kunnen we een gezamenlijk verenigingshuis in maken. Zo’n lokaal, dat zie ik best wel zitten.”
Geraadpleegde
bronnen:
- IDEM Rotterdam (2017). Gebiedsbeeld Rozenburg.
Signalen over integratie, discriminatie, v/m-emancipatie en lhbt-emancipatie
uit Rozenburg.
- Troonrede 2013,
geraadpleegd via https://www.rijksoverheid.nl/documenten/toespraken/2013/09/17/troonrede-2013
- Snel, Erik & Custers, Gijs &
Engbersen, Godfried. (2018). Ongelijkheid in de participatiestad. Mens en
maatschappij. 93. 31-57.
- Van Nierop,
Leonie. ‘Rozenburg wordt stukje bij beetje opgegeten’. NRC, 3 april 2008. https://www.nrc.nl/nieuws/2008/04/03/rozenburg-wordt-stukje-bij-beetje-opgegeten-11514918-a61910
- Oude Ophuis, Van
Dantzig & Renooy. Toekomstscenario’s kleine kernen Rotterdam – Trends,
ontwikkelingen en beïnvloedingsmaatregelen voor Hoek van Holland, Rozenburg en
Pernis. Regioplan, 2015.
- ‘Scouting
Rozenburg gered na wafelactie’. Rijnmond, 2020. https://www.rijnmond.nl/nieuws/195106/Scouting-Rozenburg-gered-na-wafelactie
- Wijkprofiel
Rotterdam 2020. (Cijfers: gemeente
Rotterdam; OBI, Wijkprofiel 2014-2016-2018-2020)
- Bock,
Bettina B. Van leefbaarheid naar toekomstkracht; inspiratie voor een nieuw
krimpbeleid. Uit: Land in samenhang: Krimp en regionale kansengelijkheid, 2019.
door Wilke Martens | mrt 5, 2020 | Algemeen, Downloads, Gebieden
In 2019 werd landelijk veertig keer melding gemaakt van racisme in de zorg bij antidiscriminatiebureaus. In Rotterdam zijn slechts vijf incidenten geregistreerd. Racisme in de zorg lijkt nog sterker ondergerapporteerd dan racisme in andere sectoren. Bij veel zorginstellingen lijkt een zwijgcultuur te bestaan als het om misstanden gaat: het management wil de instelling niet in kwaad daglicht zetten en medewerkers zijn bang om hun baan te verliezen. De 33-jarige Yuna wil deze zwijgcultuur doorbreken. Haar leven is kapotgemaakt door dag in dag uit te moeten kampen met discriminerende ouderen en hun racistische familieleden, ondanks de goede zorg die zij probeerde te leveren. Haar leidinggevende adviseerde haar alles te negeren. Door haar verhaal te delen, hoopt Yuna andere zorgverleners die met racisme te maken krijgen aan te moedigen ook op te staan. IDEM-redacteur Wilke Martens tekende daarom haar verhaal op. Een waarschuwing voordat je verder leest: dit verhaal bevat expliciete beschrijvingen van het racisme waar Yuna mee te maken heeft gehad.
N***r, n***r, n***r, n***r, n***r![1] Zodra Yuna de kamer van meneer De Vries binnenloopt, begint het geschreeuw. Snel loopt ze naar het keukentje om koffie te zetten en ontbijt klaar te maken voor de oude man. Vanuit de kleine woonkamer, waar meneer De Vries in zijn leunstoel voor de televisie zit, hoort ze het gevloek doorgaan. Yuna wacht in de hoek van de keuken tot de koffie is uitgeprutteld. Zachtjes zingt ze een liedje, om het gescheld niet te hoeven horen. Ze maakt twee bruine boterhammen met kaas, schenkt koffie in een mok en zet alles op een dienblad. Na een diepe zucht loopt ze met het eten de woonkamer in. Zo rustig mogelijk zet ze het op het bijzettafeltje naast meneer De Vries’ stoel. Hij kijkt haar aan met vurige ogen. ‘N***r, n***r!’, begint het geroep opnieuw, nu recht in haar gezicht. Snel loopt Yuna naar buiten. Zodra ze de deur achter zich sluit, hoort ze dat het stil wordt in de woonkamer.
Van de tien autochtone bewoners op de Nederlandse woongroep in het kleinschalige zorgcentrum in Rotterdam-Zuid, uiten zich er twee ronduit racistisch. Iedere dag weer. De 33-jarige zorgmedewerker Yuna laat het over zich heen komen. Iedere dag weer. Ze weet dat deze mensen er niet zoveel aan kunnen doen. Niet alleen zijn deze ouderen opgegroeid in een Nederland waar amper mensen van kleur woonden, ook zorgt hun dementie ervoor dat gedragsnormen vervagen. Ze weten niet meer zo goed wat aanvaardbaar is en wat niet. Deze ouderen zijn ziek en als zij racistische dingen zeggen, kunnen ze daar niet echt iets aan doen. Dat heeft ze geleerd tijdens haar opleiding tot verzorgende, vier jaar geleden.
Alles voor
de kinderen
Hoe erg de dagelijkse discriminatie[2] haar ook raakt, Yuna probeert zo goed mogelijk haar werk te doen. Eigenlijk vindt ze het werk heel erg leuk. Ze is er nog goed in ook, al was werken in de ouderenzorg nooit haar meisjesdroom. De andere acht bewoners van de Nederlandse woongroep lopen met haar weg. Bij hen is het altijd gezellig als ze aan het werk is. Ze drinken samen koffie en kletsen honderduit, zingen liedjes, spelen soms een spelletje. Er wordt zelfs wel eens gedanst. Toen mevrouw Janssen onverhoopt naar het ziekenhuis moest, liet Yuna haar kinderen bij de buren achter om aan haar ziekbed te zitten. Mevrouw Janssen voelde als familie voor haar, als een oma. Vreselijk miste ze familiebanden. Haar eigen familie woont in Zambia. En de familie van haar man? Nee, die moest niks van haar hebben. Sinds zij en haar man getrouwd zijn, horen ze bijna nooit meer wat van de familie. Alleen haar schoonouders nemen wel eens contact op, maar vooral voor de kinderen. Hun kleinkinderen, ja, daar waren haar schoonouders dol op. Maar op haar? Nee, haar zouden ze het liefst in een vliegtuig terug naar Afrika zetten. Als ze de kinderen – en hun paspoorten natuurlijk – maar hier liet.
Vaak denkt Yuna aan haar kinderen. Dat helpt haar om de werkdag door te komen. Het helpt om de beledigingen van de dementerende bewoners te incasseren. Voor hen kan ze dit doorstaan. Ze moet wel. Ze heeft haar salaris nodig om hen te voeden en te kleden, om hun schoolgeld te betalen. En hopelijk, als ze goed genoeg spaart, om in de nabije toekomst groter te gaan wonen. Samen met haar man, twee kinderen, en een derde kindje.
Hoe het
begon
Zambia, zeven jaar eerder. Yuna werkt hard aan haar carrière als zangeres. Ze heeft al talloze optredens gedaan en ze is zelfs al twee keer door Nederland op tournee geweest met een muzikaal theatergezelschap. Maar haar ambitie is groter. Ze wil niet langer alleen maar opdraven in het buitenland als mensen een zoveelste vertolking van ‘Pata Pata’ willen horen. Ze wil haar eigen keuzes maken. Ze wil haar eigen nummers maken. Haar eigen stem laten horen.
Daarom is ze hier. Op een internationale muziekworkshop, waar zangers
en muzikanten samenkomen. Hier ontmoet ze Johan. De Nederlandse muzikant valt
als een blok voor haar. Ze worden verliefd en Yuna komt op een tijdelijk visum
naar Nederland. Niet veel later raakt ze zwanger van hem. Voor Johan is er geen
twijfel: hij houdt van haar, hij wil met haar een gezin stichten en vraagt haar
ten huwelijk. Yuna zegt ja.
Als Yuna’s toeristenvisum afloopt, keert ze terug naar Zambia. Terwijl Johan alles regelt voor het huwelijk, begint Yuna aan lessen Nederlands. Ze keert terug op een tijdelijk visum om in Nederland te kunnen bevallen. Hun zoontje wordt geboren, ze trouwen en ze keren nog één keer terug naar Zambia om ook daar hun bruiloft te vieren. Wanneer Yuna slaagt voor haar inburgeringsexamen, komt ze opnieuw naar Rotterdam. Voorgoed, dit keer.
Yuna heeft er zin in. Ze geniet van haar man en zoon en probeert
ondertussen ook in Nederland haar zangcarrière van de grond te krijgen.
Tegelijkertijd realiseert ze zich dat zingen geen stabiel inkomen oplevert,
terwijl ze graag financiële zekerheid wil om haar kinderen een goede toekomst
te kunnen bieden. Daarom begint ze aan de opleiding tot verzorgende niveau 1.
Het studeren gaat goed, dus leert ze nog twee jaar door voor verzorgende niveau
2. Yuna loopt stage op verschillende plekken, maar geen was er zo leuk als
verzorgingshuis De Appel. Yuna werkt op een multiculturele groep, waar iedereen
zich thuis voelt. Met veel plezier gaat ze iedere dag aan het werk in het grote
verzorgingshuis. Als ze na afronding van haar studie te horen krijgt dat ze bij
De Appel kan blijven werken, kan ze haar geluk niet op. Het gaat om een andere
locatie, maar die is dichterbij haar huis. Geweldig, zo kan ze na werk sneller
bij haar kinderen zijn. En de woongroepen zijn nog kleinschalig ook, kan dat
niet alleen maar beter zijn dan dat massale verzorgingshuis?
Tot slaaf
gemaakt
“Hey zwartje, ga eens koffie voor ons zetten!” De zoon van mevrouw Wildschut is de woonkamer nog niet binnen, of hij brult al naar Yuna. Achter hem aan komen zijn vrouw, zus, schoonzoon en twee grote honden binnen. Het is acht uur ’s ochtends. Zodra de deuren van het zorgcentrum opengaan, staat de familie voor de deur. Hoewel bezoek alleen is toegestaan in de kantine, beneden bij de receptie, lopen ze steevast door naar boven. Geen medewerker die er iets van zegt. Yuna is bezig ontbijt klaar te maken voor mevrouw Wildschut. Als ze het bord voor mevrouw neerzet, pakt haar zoon het af en gooit het eten in de prullenbak. Hij pakt een schaaltje, spuit het vol met slagroom uit een spuitbus en geeft dat aan zijn moeder. “Maak eten dat zij wil eten”, blaft hij Yuna toe.
Ze ontbeert de energie om de familie weg te sturen. Yuna heeft al zo
vaak geprobeerd deze mensen te wijzen op hun asociale gedrag, ze kan het niet
langer opbrengen. Meerdere keren per week bezorgen ze haar kopzorgen, net als
de familie van meneer De Vries. Niet alleen overtreden ze de huisregels van het
zorgcentrum, ook schelden ze haar steeds uit met racistische benamingen. Zwarte
piet, het n-woord, slaaf: ze krijgt het allemaal over zich heen. In het begin
probeerde ze voor zichzelf op te komen. Vriendelijk, zoals ze tijdens haar
studie had geleerd. “Meneer, zou u me alstublieft bij mijn eigen voornaam
kunnen aanspreken?”, vroeg ze rustig als er weer eens ‘zwarte piet’ naar haar
geroepen werd. “Dat doe ik toch”, kreeg ze dan terug.
Meerdere keren probeerde ze de familie te doordringen van de pijn die
hun opmerkingen en gedrag veroorzaakten. Niet alleen bij haar, maar ook bij
haar islamitische collega’s van andere afdelingen. Ook zij kregen het zwaar te
verduren als de familie door het pand liep. Niets hielp. Niemand hielp.
Aanvankelijk probeerde Yuna de verwensingen te negeren, zoals haar teamleider haar altijd adviseerde. Ze weet het nog goed, al op haar eerste werkdag kreeg ze het advies. Priya, de teamleider, gaf een rondleiding door het complex, waar op zes woongroepen mensen van vijf verschillende culturele afkomsten leven. Elke cultuur heeft een aparte woongroep: een Marokkaanse, een Turkse, een Hindoestaanse, een Afro-Caribische en twee Nederlandse groepen. Op iedere afdeling werkt personeel met dezelfde culturele achtergrond als de bewoners. Althans, dat is de bedoeling. Yuna, hoewel van Zambiaanse komaf, werd op de Nederlandse groep aan het werk gezet. “Dit is Yuna, jullie nieuwe vaste verzorgende”, kondigde de teamleider opgewekt aan. De autochtone bewoners heetten haar welkom. Behalve mevrouw Wildschut, zij haalde haar neus op: “Wat komt zij doen op een Nederlandse groep?” De teamleider negeerde de opmerking. Yuna zocht er niet veel achter. De teamleider had de discriminerende opmerking vast niet gehoord. Zoiets zou ze anders nooit over haar kant laten gaan, ze was immers zelf van Hindoestaanse afkomst…
Maar de teamleider had de opmerking wel degelijk gehoord. Na de
rondleiding nam ze Yuna apart: “Kijk, dit is nou Nederland. Als zwarte ben je
gewoon niet gelijk. Ze kijken op je neer en zien je als hun zorgslaafje. Als je
er wat van zegt, dan ben je agressief en gaan ze klagen bij de directie. Je kan
het dus maar beter negeren allemaal. Probeer het van je af te laten glijden.” Yuna
had geknikt, voordat de boodschap goed tot haar was doorgedrongen. Tijdens haar
stage had ze zoveel positieve ervaringen opgedaan, dat ze alleen maar zin had
om aan het werk te gaan. En de teamleider is zelf van kleur. Zij zegt nergens
iets van, dus zo erg kan het toch nooit zijn? En de moslimmeisjes, die lopen
toch ook allemaal met een lach op hun gezicht?
Stond
erbij en keek ernaar
“Je moet iets doen, dit gedrag kan je echt niet langer accepteren.” De agent kijkt Yuna bezorgd aan. “Je organisatie doet niks. Je teamleider, je collega’s: iedereen staat maar stil en kijkt ernaar. Je moet echt iets doen nu.” Yuna staat nog te trillen op haar benen. De situatie liep deze zondag zo erg uit de hand, dat de familieleden van mevrouw Wildschut zelfs met de politie op de vuist waren gegaan. Enkele van hen zaten weer op de woongroep, waar ze niet mochten zitten. De teamleider van een andere groep, een Caribische vrouw, sprak hen hierop aan. De familie weigerde te gaan. Ze scholden de vrouw uit en gedroegen zich intimiderend. Er waren maar weinig collega’s aanwezig om te helpen, dus schakelde Yuna de politie in toen het fysiek dreigde te worden. De wijkagent was inmiddels kind aan huis bij het zorgcentrum, het was de zoveelste melding over de familie. Maar vanwege onenigheid onder medewerkers (‘Kon je de familie van een bewoner überhaupt wegsturen?’), deed de politie niks.
De volgende dag maakt Yuna een afspraak bij het politiebureau om
aangifte te doen van discriminatie. Ze is op. Al zo vaak heeft ze de
familieleden verzocht om een klein beetje rekening met haar te houden. Ze had
als een hond in de hoek van de woonkamer zitten wachten tot de familie weg was.
Zoveel racistische, denigrerende opmerkingen had ze geslikt. Het gescheld had
ze steeds weer proberen te negeren. Allerlei vormen van intimidatie had ze te
verduren gekregen. Keer op keer had ze bij Priya aan de bel getrokken over de
onhoudbare situatie. Iedere keer had zij geantwoord dat ze het moest negeren,
dat ze ermee moest leren omgaan, dit is Nederland, accepteer het maar gewoon.
Maar ze kon niet meer. Hoe kan je dit accepteren? Hoe kan je dit normaal
vinden? Al drie keer had Yuna met een ontslagbrief voor Priya’s neus gestaan,
maar steeds vroeg de teamleider haar alsjeblieft te blijven. Er was al een
groot personeelstekort. En de andere acht bewoners dan, die kon ze toch niet
zomaar in de steek laten?
Yuna blijft, maar besluit wel de aangifte door te zetten. Als haar
teamleider haar niet kan helpen, dan maar het rechtssysteem. Dus vertrekt Yuna
met haar man naar het politiebureau in Rotterdam om aangifte te doen van
discriminatie, tegen mevrouw Wildschut en haar familie, tegen meneer De Vries
en zijn familie, tegen Priya en tegen de organisatie. Ze zullen er werk van
maken, belooft de agent.
Vertrouwenspersoon
“Wat er met jou gebeurt is schandalig.” Eindelijk lijkt iemand Yuna te begrijpen. Het is een opluchting om met de vertrouwenspersoon in gesprek te gaan. Na talloze keren te zijn afgewimpeld door haar teamleider Priya, lijkt het er eindelijk op dat Yuna hulp krijgt. Niet alleen kan ze terecht bij de vertrouwenspersoon, ook heeft het management om haar te beschermen overgeplaatst naar de andere Nederlandse groep. Het voelt een beetje dubbel: zouden niet de discriminerende families overgeplaatst moeten worden in plaats van zij? En waarom wordt pas actie ondernomen als er een aangifte ligt?
Toch gaat Yuna vol hernieuwde energie weer naar De Appel. Ze kijkt
uit naar het tweede gesprek met de vertrouwenspersoon. Maar zodra ze op werk
aankomt, krijgt Yuna een brief in handen gedrukt. Het is een officiële
waarschuwing van het management: als ze nog een keer de fout ingaat, wordt ze
op staande voet ontslagen. Yuna begrijpt er niets van. Wat heeft ze verkeerd
gedaan?
De twijfel slaat weer toe. Al maanden liep Yuna met het gevoel rond
er alleen voor te staan. Niemand zou haar helpen. Yuna werd neerslachtig.[3] Haar leven viel haar
steeds zwaarder. Vaak kwam ze huilend thuis van werk. Ze dacht zelfs dat de
dood een oplossing zou kunnen zijn. Ze kon maar beter verdwijnen, dan was alles
tenminste voorbij. Maar ze kon niet verdwijnen zonder dat haar kinderen, als ze
wat ouder waren, zouden begrijpen waarom ze hen had achtergelaten. Haar
kinderen moesten weten wat ze had doorstaan. Zij moesten weten in welke wereld Yuna niet
langer kon leven, de wereld van dagelijkse racistische haat, gescheld en
getreiter. Daarom zette ze op een dag haar telefoon op het aanrecht. Met de
camera aan.
De waarschuwing moet iets met de vertrouwenspersoon te maken hebben,
concludeert Yuna. Dat kan niet anders. In het eerste gesprek had ze verteld dat
ze video-opnamen had gemaakt. Terwijl Yuna ervan uitging dat ze alles in alle
eerlijkheid kon vertellen, bleek Priya de volgende dag al op de hoogte te zijn
van de opname. Ook dat Yuna aangifte had gedaan, was de teamleider ter ore
gekomen. Priya legt uit dat de coach Waardigheid & Trots haar heeft
ingelicht. Ze sommeert Yuna de beelden te verwijderen en eist dat de aangifte ingetrokken
wordt. Met mediation kunnen ze het onderling wel oplossen. Yuna is verbijsterd.
Tegen haar was toch verteld dat ze een gesprek met een vertrouwenspersoon zou
krijgen? Hoe kan alles nu op tafel liggen? En eigenlijk wil ze de aangifte helemaal
niet intrekken; discriminatie is toch verboden in Nederland? Dan heeft ze toch
een sterke zaak? Maar ook denkt ze aan haar kinderen. Ze wil haar baan niet
verliezen, dus geeft Yuna toe. Ze voelt zich als een slaaf, zo mak als de
slaven die ze in films heeft gezien. Zonder morren geeft ze haar telefoon aan
haar teamleider. Priya belt de politie en trekt de aangifte in.
De lange
mannen
“Ze zijn je aan het achtervolgen, de lange mannen. Pas goed op jezelf.” Priya lijkt niet de enige die op de hoogte is geraakt van de filmopnamen en de aangifte. De familieleden van mevrouw Wildschut achtervolgen Yuna als ze na een dienst naar huis gaat. De moslimmeisjes hebben het gezien. “Waarschuw je man”, vertellen ze Yuna. “Zeg hem dat hij je komt ophalen. Als je na een avonddienst alleen naar huis gaat, dan zullen de lange mannen je in elkaar slaan. Je zou niet de eerste zijn.” Dus komt Johan haar iedere avond ophalen. Samen met de kinderen, die nog te jong zijn om alleen thuis te blijven.
De overplaatsing naar de andere afdeling was een oplossing van niks. Niet
alleen voelde het voor Yuna alsof het probleem bij haar werd gelegd, maar
daarbovenop werd de intimidatie door de familieleden alleen maar erger. Als ze
bij vader of moeder op bezoek waren geweest, liepen ze zo naar Yuna toe via de
balkons die de twee afdelingen met elkaar verbinden. “Hey zwartje, wat denk je
te bereiken met die aangifte? Je gaat alles verliezen, meisje. Tegen de tijd
dat we met jou klaar zijn, gaan we naar de andere buitenlanders die ons land
overnemen. Jullie gaan je ons herinneren voor de rest van je leven.”
Ze staken hun tong naar haar uit. Ze spuugden voor haar op de grond. Ze
riepen haar na dat ze lelijk en vies was. Ze bedreigden haar. Yuna voelde zich
klein. Ze kwamen steeds met velen tegelijk op bezoek. Haar collega’s durfden er
ook niets tegen te doen. De teamleider deed nog steeds niets aan de onhoudbare
situatie. Het enige waar Priya mee bezig leek te zijn, was haar eigen baan
veiligstellen. Nadat Yuna naar de politie was gestapt maakte Priya verslagjes
van gesprekken die ze met Yuna gehad zou hebben. Meestal was Yuna het niet met
de verslagen eens, ze gaven een te rooskleurig beeld. Zo zou Priya al van alles
gedaan hebben om de situatie te verbeteren. Eens of niet, Yuna moest de
verslagen wel ondertekenen, anders mocht ze niet aan het werk die dag. Dan zou
ze minder salaris krijgen en de volgende maand te krap zitten.
Gebroken
Yuna heeft er genoeg van. Ze moet weg bij De Appel, anders wordt het haar dood. Na drie maanden op de nieuwe afdeling neemt ze alsnog ontslag. Deze keer echt. Op advies van de politie neemt ze contact op met antidiscriminatiebureau RADAR om haar te helpen. Na verschillende gesprekken tussen de klachtbehandelaar, Yuna en de organisatie komt er een interne zitting bij de Klachtencommissie Ongewenst Gedrag van De Appel, anderhalf jaar nadat ze voor het eerst een melding van discriminatie maakte bij Priya. De commissie verklaart Yuna’s klachten gegrond, maar de teamleider bleek er al niet meer te werken. De organisatie heeft fouten gemaakt, ze beloven beterschap. Ook de aangifte wordt heropend, maar al snel wordt deze door de officier van justitie ‘op de plank gelegd’ omdat meneer De Vries en mevrouw Wildschut inmiddels overleden zijn. Tegen de familieleden of de zorginstelling kan het openbaar ministerie nu niets meer beginnen, zo luidt de uitleg.
En Yuna? Voor haar veranderde dit niets. Zij zit nog steeds thuis,
zonder baan. Nog steeds gebroken. Yuna voelt zich geen mens meer. In een
paniekaanval had ze zelfs haar lange haar afgeknipt. Als ze haar dreads maar
zou afknippen, dan zou ze alle problemen wegknippen. Haar man had haar
gevonden. Urenlang had ze op de vloer gelegen, met haar dreads in een waaier om
haar heen. Depressief en getraumatiseerd. Niemand vroeg of ze haar baan terug
wilde. Niemand sprak over financiële compensatie voor de geleden schade.
Niemand vroeg hoe het nu met haar ging.
Lang zal het duren voordat Yuna opnieuw vertrouwen krijgt in de
Nederlandse samenleving. Diep in haar hart weet ze dat niet iedereen ‘zo’ is,
maar herstel heeft tijd nodig. Wat haar het meeste heeft geraakt is dat zoveel
mensen bleven toekijken. Hoe iedereen bewegingloos bleef kijken terwijl zij
vernederd werd. Ze begrijpt het wel, ergens. Iedereen is bang om zelf
slachtoffer te worden. Of hun baan te verliezen. Maar zelf zou ze nooit kunnen
zwijgen als ze getuige is van onrecht. Haar moeder heeft haar geleerd om voor
zichzelf op te komen. En dat zal ze altijd blijven doen, waar ter wereld ze ook
is.
Heb je hulp nodig na het lezen van dit verhaal?
Yuna heeft haar verhaal bewust gedeeld. Ze hoopt anderen die zich gediscrimineerd voelen de moed te geven om zich ook uit te spreken. Want als iedereen maar blijft toekijken, uit angst, of onbegrip, of welke reden dan ook, dan verandert er niets. Dan blijven mensen als de familie Wildschut en familie De Vries vrij baan houden. Dan blijven racistische opmerkingen ‘normaal’. En een wereld waarin racisme normaal gevonden wordt, die wereld wil ze niet. Niet voor zichzelf, niet voor anderen en zeker niet voor alle kinderen.
Heb je na het lezen van dit verhaal behoefte om met iemand te praten? Wil je een melding maken van racisme of ondersteuning krijgen bij een aangifte of officiële klacht? Neem dan contact op met antidiscriminatiebureau RADAR.
Uit privacyoverwegingen zijn de namen in dit artikel gefingeerd.
[1] Waarom
is het ongepast om het n-woord te gebruiken? Schrijver Ta-Nehisi Coates legt
het in dit
artikel uit.
[2] Meer
lezen over alledaags racisme? Lees dit
artikel over de herwaardering van het werk van Philomena Essed.
[3]
Neerslachtigheid is een bekend gevolg van arbeidsdiscriminatie. Zie ook het
artikel Arbeids(markt)discriminatie
en Psychosociale arbeidsbelasting.
door Inte Van der Tuin | feb 20, 2020 | Algemeen, Downloads, Gebieden
Dit jaar wordt het partnerverlof[1] ofwel vaderschapsverlof in Nederland uitgebreid. Uit tal van onderzoeken blijken de positieve effecten van een grote betrokkenheid van vaders direct na de geboorte (en daarna). Het is onder andere gunstig voor de ontwikkeling van jongens en meisjes en hun relaties op latere leeftijd, het welzijn en geluk van vaders zelf en de relatie tussen ouders. Hoe kijken Rotterdamse vaders aan tegen de uitbreiding van de geboorteverlofregeling? Zouden zij er gebruik van maken? En hoe zien zij hun rol als vader eigenlijk? IDEM-onderzoeker Inte van der Tuin sprak vaders en professionals in Hoogvliet over vaderbetrokkenheid en de beperkingen van de Nederlandse verlofregelingen.
Weinig vaders in Hoogvliet?
Hoogvliet is een gebied met een diverse bevolkingssamenstelling en grote verschillen tussen wijken. Op zoek naar vaders in Hoogvliet om te interviewen over hun vaderrol en hun kijk op de uitbreiding van het geboorteverlof, krijg ik regelmatig enigszins verbaasde reacties. Verschillende professionals vertellen dat zij in het gebied vooral veel alleenstaande moeders treffen. Vaders zijn in die gezinnen buiten beeld of spelen een rol op de achtergrond, vertellen zij. Het lijkt erop dat dit beeld van professionals enigszins is gekleurd door hun ervaringen met gezinnen waarbinnen problematiek speelt als opvoedvraagstukken, leer- of gedragsproblemen bij (één van de) kinderen, armoede en schulden of een combinatie hiervan. De situatie van eenoudergezinnen is over het algemeen kwetsbaarder dan die van gezinnen met twee ouders (CBS, Kwaliteit van leven in Nederland, 2017). Uit cijfers blijkt dat het aantal eenoudergezinnen in Hoogvliet niet hoger maar vergelijkbaar is met het Rotterdamse gemiddelde van 11% (Wijkprofiel Rotterdam Hoogvliet). Medewerkers van het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) hebben contact met alle Hoogvlietse ouders met kinderen van 0 tot 18 jaar. Zij zien in Hoogvliet juist meer vaders op het spreekuur dan in sommige andere gebieden van Rotterdam. Maar ook bij het CJG zijn moeders oververtegenwoordigd. Dit is echter in heel Rotterdam het geval, want de opvoeding is volgens professionals nog steeds vooral een “vrouwending”.
Invulling vaderschap
Het feit dat vaders regelmatig onzichtbaar zijn voor professionals vertelt iets over de rolverdeling binnen een gezin, maar het betekent niet dat vaders niet betrokken zijn bij de opvoeding van hun kinderen. In het contact met het CJG en scholen is er binnen Hoogvlietse gezinnen vaak sprake van een traditionele rolverdeling, vertelt een professional: “Hier in Hoogvliet is het: moeder regelt de ‘binnenlandse zaken’ – waarvan de opvoeding onderdeel is – en vader de ‘buitenlandse zaken’. Bij grotere problemen, bijvoorbeeld als een kind van school af moet of om een andere reden van school moet wisselen, dan komt ‘buitenlandse zaken’ er ook bij. Er zijn natuurlijk altijd uitzonderingen, maar dit is wat ik over het algemeen zie.” Hoogvliet is hierin niet opvallend. In heel Nederland is het zogenaamde ‘mannelijk kostwinnersmodel’ dominant, blijkt uit een recent onderzoek van Rutgers met de titel Vaderschap in Nederland: van willen naar doen (2019). De verantwoordelijkheid voor het gezinsinkomen ligt voornamelijk bij de vader en die voor de zorg voor kinderen bij de moeder. De moeder wordt beschouwd als de primaire opvoeder en de rol van de vader is secundair. De onderzoekers concluderen dat maatschappelijke normen over de taken van mannen en vrouwen diepgeworteld zijn in onze samenleving en de keuzes bepalen die binnen gezinnen worden gemaakt.
Met de nieuwe
verlofregeling voor partners hoopt de overheid verandering te brengen in die
diepgewortelde gendernormen. Vaders krijgen sinds 1 januari 2019 na de geboorte
van hun kind eenmaal het aantal uren dat zij per week werken aan geboorteverlof
(voorheen waren dit twee dagen). Deze uren worden volledig doorbetaald door de
werkgever. In aanvulling op deze vrije dagen kunnen vaders per 1 juli 2020
maximaal vijf werkweken aanvullend geboorteverlof opnemen. Het UWV betaalt
vaders die dit aanvullende verlof opnemen binnen zes maanden na de geboorte
maximaal 70% van hun loon door.
Ondertussen blijkt
uit de gesprekken met Hoogvlietse ouders en professionals dat er grote
verschillen bestaan tussen de invulling die vaders in de praktijk aan hun ouderrol
geven. Zo zijn er vaders die kostwinner zijn en lange dagen werken om voor het
gezinsinkomen te zorgen. Een moeder vertelt dat haar man zeven dagen per week
werkt en iedere dag om vijf uur de deur uit gaat en ’s avonds rond zes uur
thuiskomt: “Ik leef bijna zonder man, heb vooral een man op papier. Iedere dag
eten we als gezin een half uurtje samen en dan gaat iedereen naar bed. De
volgende dag is hetzelfde. Alleen in de zomervakantie is mijn man vrij.” Mehmet,
vader van vier kinderen, werkt in de horeca en heeft juist wisselende
werktijden. Hij begint regelmatig later op de dag met werken en kan de kinderen
naar school brengen en zo nu en dan deelnemen aan activiteiten op school. Over
de taakverdeling binnen het gezin zegt hij: “We hebben geen vaste dingen daarin.
Iedereen doet wat ie tegenkomt.” Vader Amin heeft een voor Nederland opvallende
beslissing genomen: hij is gestopt met werken toen hij kinderen kreeg. Zijn
vrouw is fulltime blijven werken en hij werd “huisman”, vertelt hij. “Het kwam
zo: Mijn dochter was heel klein en ik moest haar ’s morgens bij mijn
schoonouders afleveren. Ik haalde haar uit haar bed, want ze lag te slapen,
moest haar omkleden in die kou enzo. En ik ging met een schuldgevoel naar mijn
werk en zat aan haar te denken. Toen dacht ik: nee, dat gaan we niet doen. Toen
was de beslissing snel genomen.” De meeste Hoogvlietse vaders lijken
pragmatische keuzes te maken en geen uitgesproken mening te hebben over de
invloed van normen over mannentaken en het Nederlandse beleid. Een aantal
beschouwt de rolverdeling binnen het gezin vooral als privézaak en wil er niet (te)veel
over delen.
Gezinsfinanciën
In alle gevallen spelen de gezinsfinanciën een belangrijke rol, alleen weinig mannen leggen hierop de nadruk. Amin, die jarenlang huisvader is geweest, zegt hier bijvoorbeeld over: “Het leven is keuzes maken en je moet prioriteiten stellen. In het begin vond ik het wel spannend of we het gingen redden met één salaris, want alles was op twee salarissen gebaseerd. Maar als ik aan geld en kinderen denk… je krijgt met kinderen iets wat onbetaalbaar is. Je maakt keuzes in het leven en dat betekent soms puzzelen met je geld.” Hij lijkt echter een uitzondering. Ook vaders die zich wel kritisch uitspreken over de Nederlandse standaard van een ongelijke verdeling van de zorgtaken – vaak zijn dit professionals – geven aan dat het in hun situatie geen optie was om (ook) minder te gaan werken. Vaak koos hun partner hier wel voor en was er voor hen geen ruimte (meer) om bijvoorbeeld ouderschapsverlof op te nemen – als ze al wisten dat beide ouders hier recht op hebben. In de praktijk lijken bijna alle mannen het vanzelfsprekend te vinden dat hun partner minder gaat werken als er kinderen komen en zijzelf niet. Een professional die zich kritisch uitspreekt over de dominantie van het mannelijk kostwinnersmodel zegt: “Ik denk dat je als vader gelijkwaardig bent aan de moeder. Het is toch raar dat het van tevoren zo vastligt: je wordt geboren als een man of een vrouw en je wordt daarom in een bepaalde richting geduwd. Maar ik merk dat vaders er zelf ook weinig aan doen.”
De
vanzelfsprekendheid dat de vrouw wel minder gaat werken als er kinderen komen
en dat de man dit niet doet, hangt samen met de diepgewortelde traditionele
rolverdeling, legt hoogleraar familiesociologie Renske Keizer uit. In Nederland
verdienen mannen over het algemeen nog steeds meer dan vrouwen, waardoor het
financieel het verstandigst is dat de vrouw minder gaat werken. En er zijn geen
financiële prikkels die het voor vaders aantrekkelijk maken om (geboorte)verlof
op te nemen, legt Keizer uit: “Als zo’n prikkel er wel is, zie je dat mannen er
meer toe geneigd zijn. De Scandinavische landen hebben bijvoorbeeld naast
betaald verlof voor de moeder een betaalde take it or leave it-verlofregeling
waar alleen vaders aanspraak op kunnen maken. Dat soort dingen draagt bij aan
een cultuuromslag.” Bovendien betekent het kostwinnerschap dat werken iets is
wat mannen doen ten behoeve van het gezin in plaats van ten koste van het gezin.
Er bestaat voor hen dus geen conflict tussen werken en het hebben van een
gezin. Vrouwen die werken ervaren vaak wel een conflict, omdat van hen wordt
verwacht dat hun prioriteit ligt bij de zorg voor kinderen (onderzoek Rutgers
en artikel Het Parool 2016).
De afgelopen jaren
lijkt er steeds meer kritiek te zijn op het mannelijk kostwinnerschap. Daarbij
ligt de nadruk op de negatieve maatschappelijke gevolgen die de dominantie hiervan
heeft voor zowel mannen als vrouwen. Een gevolg is dat mannen een sterke
verantwoordelijkheid en druk voor het gezinsinkomen blijven voelen, waardoor zij
minder ruimte ervaren om te kiezen voor minder werkuren en meer zorg voor hun
kinderen. Negatieve gevolgen voor vrouwen zijn onder andere een slechtere
arbeidsmarktpositie, zwangerschapsdiscriminatie en ongelijke beloning (onderzoek
Rutgers). In een interview in de publicatie Vaderschap 2.0 (E-Quality,
2011) nuanceert Keizer de kritiek op het kostwinnersmodel: “Het lijkt haast wel
alsof mannen die kostwinner zijn, niet betrokken zijn. Met die eendimensionale
focus op een betrokken vader doe je ook onrecht aan een heleboel mannen die
zeggen: ‘Maar ik zie mijn rol als vader als kostwinner, dat doe ik goed en
daarmee draag ik bij aan het gezin.’ Maar die invulling van het vaderschap
wordt nu vaak over het hoofd gezien. Ik denk dat het belangrijk is om te
beseffen dat, zeker in Nederland, het kostwinnerschap vaak nog heel centraal
staat in het leven van mannen.”
Regeling sluit lage inkomensgroepen en zelfstandigen uit
De nuancering van Keizer is van belang als het gaat om de beoordeling van keuzes van vaders en hun gezinnen. De regering heeft met de nieuwe geboorteverlofregelingen echter voor ogen om de emancipatie van mannen en vrouwen te bevorderen. Het is zeer de vraag in hoeverre met name de regeling voor aanvullend geboorteverlof hieraan bijdraagt. Indirect sluit deze regeling namelijk veel vaders uit. Allereerst is gebruikmaken van de regeling in de praktijk waarschijnlijk onmogelijk voor gezinnen met een laag inkomen. Zeker als de vader kostwinner is, is de kans groot dat deze gezinnen het zich niet kunnen permitteren om een deel van het salaris in te leveren voor een aantal weken geboorteverlof. Keizer noemt het in een artikel in NRC (2019) dan ook een ‘gemiste kans’ dat loon niet volledig wordt doorbetaald, want dan zal het verlof volgens haar veel meer effect hebben: “Mannen zijn sneller geneigd verlof op te nemen naarmate de vergoeding hoger is. Waarom vergoed je dan niet 100 procent tot een bepaald maximaal inkomen? Dan is het veel aantrekkelijker voor gezinnen met een laag inkomen en houd je de kosten beperkt.” Een aantal professionals benoemt daarbij ook dat een deel van de Hoogvlietse gezinnen in armoede leeft en dat deze ouders andere dingen aan hun hoofd hebben dan keuzes maken over (geboorte)verlof. Een professional vertelt dat een deel van de mensen in de ‘overleefmodus’ zit: “Mensen hebben andere dingen aan hun hoofd: financiën, rondkomen, sociaal netwerk. Alle ouders hebben wel dezelfde intentie en willen natuurlijk het beste voor hun kind. Maar hun basis is anders en zij komen niet aan bepaalde vragen toe.”
Vaders die als zelfstandig ondernemer of zelfstandige zonder personeel (zzp’er) werken, worden expliciet uitgesloten van de regeling. Het aanvullend geboorteverlof is een regeling voor werknemers in loondienst, omdat volgens de regering zelfstandigen zelf hun werktijden en verlof kunnen bepalen en het bij zelfstandig ondernemerschap hoort om tijdens verlof voor vervangend inkomen te zorgen (website Rijksoverheid). In een column over de regeling vraagt zelfstandig ondernemer Willem Bisseling aandacht voor de situatie van het groeiend aantal zelfstandig werkende vaders in Nederland. Anders dan hun vrouwelijke partners kunnen zij zich zelfs niet verzekeren voor partnerverlof (column De Volkskrant 2019). Bisseling is van mening dat de invloed van de geboorte op mannen door de regering wordt onderschat, terwijl ook zij moeten wennen aan de nieuwe situatie met een baby en onder andere weinig nachtrust en de zorg voor vrouw en kind net zo goed impact hebben op hun fysieke gesteldheid.
Moederschapsideologie
Hoewel een aantrekkelijke financiële regeling voor alle vaders zeker een belangrijke stap in de goede richting zou zijn, betekent zo’n regeling niet direct dat vaders daarvan op grote schaal gebruik zullen maken. De heersende ‘moederschapsideologie’, die samenhangt met het mannelijk kostwinnersmodel, gaat ervan uit dat moeders vanzelfsprekend een zorgende rol hebben als er kinderen komen (onderzoek Rutgers). Hierdoor geven werkgevers vrouwen over het algemeen ruimte om verlof op te nemen of minder te gaan werken als zij kinderen krijgen en mannen aanzienlijk minder. Regelmatig zetten werkgevers vaders die minder willen gaan werken voor het blok door te stellen dat zo’n beslissing betekent dat ze geen carrière meer kunnen maken binnen het bedrijf, vertellen vaders. Uit recent onderzoek van socioloog Leonie van Breeschoten naar het beleid van bedrijven in verschillende sectoren om ouders te ondersteunen bij de combinatie van carrière en zorg voor kinderen blijkt dat de houding van werkgevers van grote invloed is op de beslissingen van werknemers. Volgens Van Breeschoten bestaat er bij veel werkgevers nog ‘het ideaal van de werknemer zonder andere verplichtingen’: “Deze werknemer kan altijd beschikbaar zijn op zijn werk, omdat hij zich geen zorgen hoeft te maken over het huishouden en de kinderen.” Hoewel dit ideaal meestal niet meer overeenkomt met de realiteit, wordt wel van mannelijke werknemers verwacht dat zij zoveel mogelijk voldoen aan deze verwachtingen. De leidinggevende blijkt voor vaders een belangrijke voorbeeldfunctie te hebben: als hij of zij zelf gebruikmaakt van gezinsregelingen en tijd maakt om thuis te zijn bij de kinderen, zijn mannen eerder geneigd om dit ook te doen (artikelen De Volkskrant en website WOMEN Inc.).
Ook een groot aantal
Nederlandse mannen en vrouwen heeft de moederschapsideologie geïnternaliseerd. Zelfs
Amin, die als huisvader het grootste deel van de zorg voor zijn kinderen voor
zijn rekening nam, plaatst de moeder op een voetstuk: “Ik kan alles geven voor
mijn dochter en mijn zoon, voor ze zorgen, maar het gevoel van de vrouw is
anders. De band zoals die bestaat tussen moeder en kind zal een vader nooit
krijgen. Dat hebben wij met onze moeders en dat zal eeuwig zo zijn. Een vader
is een aanwinst, zeker als hij veel doet. Maar de moeder is zo heilig. Niemand
kan dichtbij komen, ook de vader niet. Dat gevoel, het zachte in de vrouw, de
zorgzaamheid die jullie hebben, dat hebben wij niet. Dat is gewoon zo.” Sommige
vaders en professionals vertellen over moeders met een dominante houding die
ervan overtuigd zijn dat zij het beste weten wat goed is voor de kinderen. Met
name moeders die zelf zonder vader zijn opgegroeid kunnen volgens hen de
neiging hebben om hun partner buitenspel te zetten. Vader Lorenzo, die als
co-ouder een deel van de week voor zijn kinderen zorgt, vertelt: “Mijn ex-vrouw
moest tijdens de relatie erg wennen aan mijn aanwezigheid als vader. Zij was
van: ik doe het zelf, ik kan het zelf. Dat was ook haar voorbeeld, want haar
moeder deed het alleen. Binnen de relatie heb ik moeten knokken voor ieder
stukje zeggenschap, wat ik tot vervelens toe heb geprobeerd. Zij had een heel
ander beeld van wat de balans zou moeten zijn binnen het gezin. Zij wilde
bepalen en is nog steeds van mening dat ze in de opvoeding alles weet.” Zeker
vaders die onzeker zijn over hun kwaliteiten als ouder kan dit stimuleren of
zelfs dwingen om zich terug te trekken in de traditionele rol van kostwinner.
Uitdaging voor (zorg)professionals
Net als moeders kunnen ook zorgprofessionals die een bijdrage leveren aan de zorg of ontwikkeling van kinderen een stimulerende of juist remmende invloed hebben op de betrokkenheid van vaders. Medewerkers van het CJG, kinderdagverblijf of bijvoorbeeld huisartsen hebben nogal eens de neiging om zich in het contact met ouders eenzijdig tot moeders te richten. Dit wordt versterkt door het feit dat er (zeer) weinig mannen in bijvoorbeeld de zorg en de kinderopvang werken (onderzoeken Sardes 2018 en Rutgers). Professionals in Hoogvliet bevestigen dit beeld. Een medewerker van het CJG vertelt dat hij ziet dat de aanwezigheid van vaders “bijzonder” gemaakt wordt: “Wat ik hier opmerk is dat de professionals heel erg blij zijn met vaders. Hier wordt het ook heel erg gezegd: ‘daar is weer een vader, oh wat leuk!’ Daarmee trek je het uit het gelijkwaardige. Terwijl het eigenlijk normaal moet zijn dat vaders betrokken zijn. Professionals maken grapjes: ‘jij bent je vrouw drie keer per nacht kwijt.’ En vragen niet: hoe slaap jij eigenlijk? En hoe gaat het met jouw geduld? Hoe vaak draag jij de baby? Het mag wel meer over de inhoud gaan in plaats van: leuk dat je er überhaupt bent.”
Omdat deze houding geen uitzondering is, beargumenteert onderzoeks- en adviesbureau in de educatieve sector Sardes in de Handreiking vaderbetrokkenheid (2018) dat het van belang is dat voorzieningen regelmatig aandacht hebben voor de eigen ‘vadervriendelijkheid’ en daarbij stil staan bij normen over mannelijkheid, vrouwelijkheid en rolpatronen en de invloed die deze hebben op hun eigen handelen. Ook psycholoog Louis Tavecchio benadrukt dat het belangrijk is dat professionals vaders positief benaderen en hun (inhoudelijke) betrokkenheid stimuleren. Zo kunnen zij bijdragen aan de geleidelijke verschuiving die in Nederland gaande is. De vaders uit dit artikel ervaren een verschuiving, maar op een zeer beperkte schaal. Amin zou graag zien dat het beeld van de vader die “oppast” op zijn kinderen voorgoed verleden tijd is: “Soms zeggen mannen ‘oppassen’. Dat irriteert me, die woorden. Wat ben je aan het doen? Ik pas op mijn kinderen. Hahaha, dat vind ik raar. Je bent gewoon met je kinderen. Je bent zeker geen oppas voor ze.”
Uit privacyoverwegingen zijn de namen in dit artikel gefingeerd.
Geraadpleegde bronnen:
- Bisseling, Willem (2019). ‘Gun ook zzp-vaders een goed ouderschapsverlof’. De Volkskrant.
- Centraal Bureau voor de Statistiek (2017). Kwaliteit van leven in Nederland. Den Haag: CBS.
- e-Quality (2011). Vaderschap 2.0. Opvoedingsondersteuning voor vaders van nu. Den Haag: E-Quality.
- Haan, Eva de (2019). ‘Vaders met verlof: ja graag!’ Website WOMEN Inc.
- Pelgrim, Christiaan (2019). ‘Meer verlof leidt tot meer zorgende vaders’. NRC.
- Quaegebeur, Els (2016). ‘Hoogleraar vaderschap Renske Keizer: ‘Haal moeders van hun voetstuk af’’. Het Parool.
- Rutgers (2019). The State of Dutch Fathers. Vaderschap in Nederland: van willen naar doen. Utrecht: Rutgers.
- Sardes (2018). Handreiking vaderbetrokkenheid. Hoe betrek je als organisatie ook mannelijke opvoeders? Utrecht: Sardes.
- Tavecchio, Louis (2016) ‘Vader kan het even goed als moeder’. Website Sociale Vraagstukken.
- Wijkprofiel Rotterdam Hoogvliet. Geraadpleegd in februari 2020.
- Zoetbrood, Nienke (2019). ‘Het voorbeeld van de baas bepaalt hoeveel verlofdagen vaders opnemen’. De Volkskrant.
[1] Dit verlof geldt voor partners en dus niet alleen voor vaders. Ook lhbti-partners kunnen er gebruik van maken. Dit artikel richt zich echter alleen op vaders, omdat er in de rolverdeling binnen heterogezinnen gendergerelateerde issues spelen.
door Bauke Fiere | jan 23, 2020 | Algemeen, Downloads, Gebieden
Paars, blauw, groen, geel, oranje, rood: iedere
traptrede heeft een kleur van de regenboog. Op de bovenste trede volgt een
mooie tekst, als symbool van diversiteit. Volgend schooljaar krijgt een
middelbare school in Hillegersberg-Schiebroek zo’n trap. De school wil daarmee
laten zien dat alle leerlingen welkom zijn, welke seksuele gerichtheid ze ook
hebben. Toch is er geen directe aanleiding om de trap te bouwen: incidenten
zijn er niet geweest en het onderwerp seksualiteit wordt volgens docenten openlijk
besproken. Als er ogenschijnlijk niks aan de hand is, waarom is de
regenboogtrap dan toch belangrijk? IDEM-onderzoeker Bauke Fiere ging in gesprek
met docenten en managers op middelbare scholen in Hillegersberg-Schiebroek, het
stadsgebied met relatief gezien de grootste groep kinderen tussen 12 en 17 jaar.[i]
Om acceptatie en veiligheid van lesbiennes, homo’s,
biseksuelen en transgender personen (lhbt) in het onderwijs te vergroten, zijn
scholen sinds eind 2012 verplicht om aandacht te besteden aan seksuele
diversiteit. De manier waarop scholen dit invullen – van trainingen tot
regenboogtrappen – staat vrij. Toch heeft deze verplichting nog niet geleid tot
een veilige schoolomgeving voor (alle) lhbt-leerlingen, zo blijkt uit onderzoek
van Columbia University in samenwerking met COC Nederland uit 2018.[ii]
Bijna de helft van de lhbt-leerlingen die aan dit laatste onderzoek meededen,
werd in het jaar ervoor op school uitgescholden wegens hun seksuele oriëntatie
en ruim een kwart om hun genderexpressie. Een kleinere groep kreeg te maken met
licht of zwaar geweld. Het is dan ook niet verwonderlijk dat lhbt-leerlingen
zich vaker eenzaam voelen en vaker afwezig zijn dan de gemiddelde leerling in
Nederland.
“Je hoeft niet te praten over iets wat niet speelt”
Het grootste deel van de leerlingen op de middelbare
scholen in Hillegersberg-Schiebroek heeft geen moeite met seksuele diversiteit,
zo menen de geïnterviewde onderwijsprofessionals. Verschillende leerlingen zijn
openlijk lhbt en er zijn weinig incidenten bekend. Echter, tussen de
professionals (en de scholen waar zij werken) bestaan verschillen in aanpak en
insteek van dit onderwerp in de les. Onderwijsmanager Peter vertelt dat het
thema bij hem op school alleen voorbij komt in het lesprogramma bij biologie. Pas
als er signalen vanuit het zorgteam komen dat het nodig is, wordt het onderwerp
in de mentorles aangekaart. Volgens hem zijn deze signalen echter uitzonderlijk.
Op deze school is er dan ook geen speciaal programma over seksuele diversiteit.
Peter vindt het niet nodig om hier extra aandacht aan te besteden, omdat er
volgens hem niet gediscrimineerd wordt op school. “Het onderwerp speelt hier
niet. Je hoeft niet te praten over iets wat niet speelt.”
Deze reactie is bepaald niet uniek. Freek Bucx,
onderzoeker bij het Sociaal en Cultureel Planbureau, krijgt geregeld te horen
dat seksuele diversiteit geen issue is.[iii]
“Er zijn scholen die ontkennen dat er een probleem is, omdat zich nooit
incidenten voordoen. Maar er zijn natuurlijk wel lhbt-leerlingen en dat zij nooit
problemen hebben, is moeilijk voorstelbaar.” Voor een onderwijsprofessional is
het lastig om te weten of er leerlingen zijn met een negatieve houding en
intolerantie jegens lhbt-jongeren. Het gegeven dat leerlingen openlijk uit de
kast zijn gekomen, betekent niet automatisch dat alle lhbt-leerlingen de
schoolomgeving als veilig genoeg ervaren om hun seksuele oriëntatie of
genderexpressie te delen. Bovendien is het voor docenten niet altijd zichtbaar
wanneer leerlingen gepest worden.
Ook wanneer iedereen op school het ermee eens is dat
seksuele diversiteit geaccepteerd moet zijn, betekent dit niet dat je er niet
over hoeft te praten. Een leerling die participeerde in het onderzoek ‘Niet
langer een keuze’[iv] van de
Onderwijsalliantie voor Seksuele Diversiteit, legt uit waarom het toch
belangrijk is om seksuele diversiteit te bespreken. “Waar ik op school zat, was
iedereen het er wel mee eens dat het geaccepteerd moest zijn. Daarom hoefde er
verder niet over gepraat te worden. Dat is geen goede houding, omdat het voor
veel mensen, lhbt+ of niet, tóch een moeilijk issue is.”
In tegenstelling tot Peter zijn de andere
onderwijsprofessionals van mening dat extra aandacht voor seksuele diversiteit
nodig is, ongeacht of er op hun school incidenten zijn. Die incidenten zijn er
in de samenleving namelijk nog wel. Ook op scholen. Zo werd de viering van
Coming Out Day op een school in Almere dit jaar verstoord door posters van de
muren te trekken en er werden zelfs homofobe dreigementen geuit op sociale
media. Docent Monique, die al ruim dertig jaar in het onderwijs in
Hillegersberg werkt, vindt het belangrijk om expliciet aandacht te besteden aan
seksuele diversiteit. “Zolang het nog niet heel gewoon is, moet je je er bewust
van blijven dat je er moeite voor moet blijven doen. Je moet niet denken dat we
het wel gewoon kunnen laten, dat het dan vanzelf wel goed blijft gaan.”
Moderne homofobie
Volgens Laurens Buijs, sociaal wetenschapper aan de UvA,
is homofobie in Nederland veel subtieler aanwezig en beter verstopt dan jaren
geleden. Het grootste deel van de Nederlandse samenleving, waaronder ook
jongeren, kan naar zijn mening heel goed beredeneren waarom lhbt’ers
geaccepteerd moeten worden. In de praktijk ervaart een deel van hen toch vaak
enig ongemak wanneer ze met homoseksualiteit en genderdiversiteit in aanraking
komen. Ze vinden het bijvoorbeeld vies, eng of afkeurenswaardig. Buijs noemt
dit moderne homofobie.[v]
Omdat vormen van moderne homofobie goed verstopt zijn en half onbewust
plaatsvinden, zijn ze ook lastig aan te pakken. De wetenschapper vindt de
middelbare school de uitgelezen plek om iets te doen tegen moderne homofobie,
omdat de middelbare school een essentiële rol speelt in de ontwikkeling van de
seksuele en genderidentiteit van jongeren.
Een aantal professionals erkent het belang van een brede
benadering van het thema, bijvoorbeeld door het aan bod te laten komen in
lessen over liefde, diversiteit en pesten. Wanneer seksuele diversiteit alleen als
apart thema wordt behandeld, of slechts in de biologieles bij seksuele
voorlichting ter sprake komt, bestaat er volgens hen een kans dat dit eerder
stigmatiserend werkt. Monique vindt het belangrijk om te laten zien dat
(seksuele) diversiteit normaal is. “Het wordt bij ons op school eigenlijk
gebracht als een vanzelfsprekendheid dat mensen gewoon heel verschillend zijn,
ook op seksueel gebied.” Wanneer zij het thema liefde op school behandelen,
steken ze dit breed en inclusief in. Onderling is afgestemd dat zowel
man-vrouwliefde als mannenliefde als vrouwenliefde dan aan de orde komen.
Daarnaast zijn er momenten waarop er specifieke aandacht is voor seksuele
diversiteit. In de tweede klas komen trainers van het COC die zelf lhbt zijn
langs om voorlichting te geven en sinds een aantal jaar wordt Paarse Vrijdag
gevierd: door het dragen van de kleur paars tonen leerlingen en docenten op
deze vrijdag hun solidariteit met lhbt’ers.
Gender & Sexuality Alliance
Toch kan het volgens docent Martijn, een collega van
Monique, nog beter. Hij gaat in het nieuwe schooljaar proberen een Gender &
Sexuality Alliance (GSA) op te zetten. Een GSA is een groep leerlingen – en
soms ook docenten – die zich inzet voor de acceptatie van seksuele en
genderdiversiteit. Ook komt er op de school waar zij werken een regenboogtrap
om zichtbaar te maken dat de school toegankelijk is voor iedereen. “Iedereen is
welkom bij ons op school en diversiteit zien we als iets heel moois. Ik vind het
een zeer belangrijk signaal naar onze leerlingen: hier mag en kun je jezelf
zijn. Iedereen loopt elke dag over die trap, dus staat letterlijk in verbinding
met dit gedachtegoed.”
Ronald werkt net als Monique al jaren in het onderwijs en
is momenteel onderwijsmanager. Hij sluit zich aan bij het belang van het
bespreken van seksuele diversiteit als iets normaals. “Wat we het liefste doen
is benadrukken dat het normaal is in het leven en de wereld, in plaats van er
een project van te maken. Je hebt al deze verscheidenheden, net als
etniciteiten, religies en dus ook seksuele voorkeuren en dat bespreken we
gewoon met leerlingen, zonder dat het gehighlight wordt.” Hij is geen
voorstander van het uitnodigen van lhbt’ers die hun verhaal in de klas komen
vertellen, omdat dit naar zijn mening eerder stigmatiseert dan wanneer je het
normaal bespreekt.
Martijn, daarentegen, is erg te spreken over de
voorlichting die zij samen met het COC aan de leerlingen in de tweede klas
geven. Ook Buijs pleit ervoor om jongeren in aanraking te laten komen met
ervaringsverhalen van minderheden op het gebied van gender en seksualiteit. Het
is dan belangrijk dat de ervaringsdeskundigen jongeren zijn met wie zij zich
kunnen identificeren en in wie zij zich herkennen. “Want iedereen weet
uiteindelijk wat het is om anders te zijn, ergens niet bij te horen, met een
geheim rond te lopen, of jezelf niet te kunnen zijn. Op die manier leren ze
niet alleen dat lhbt’ers maar gewoon mensen zijn, maar voelen ze het ook.”
Homoschelden
In Nederland wordt ‘homo’ vaak als scheldwoord gebruikt
en er worden veel grappen over lhbt’ers gemaakt. Dit soort opmerkingen hebben
meestal betrekking op alles wat als niet-mannelijk of normoverschrijdend wordt
gezien en zijn niet altijd specifiek gericht op lhbt’ers. Veel lhbt’ers ervaren
deze woorden toch als kwetsend. En de impact ervan is aanzienlijk, ongeacht wat
met het ‘grapje’ bedoeld wordt. Programmamaker Nicolaas Veul maakt dit
zichtbaar in zijn documentaire Pisnicht: the Movie. Zelf heeft Veul
jarenlang in de kast gezeten omdat hij opgroeide met het beeld dat een homo
inferieur is. Elke keer wanneer er met ‘homo’ werd gescholden, al dan niet
tegen hem gericht, deed dit iets met zijn zelfbeeld en werd het voor hem
moeilijker om naar vrienden en familie open te zijn over homoseksualiteit.
Inmiddels doen homograppen en -scheldwoorden hem een stuk minder. Maar wanneer
je jong bent is dat een stuk lastiger, geeft hij aan. “Woorden hebben
betekenis. Betekenis heeft impact.”[vi]
Je kunt je afvragen of school wel een veilige
omgeving voor lhbt-leerlingen is wanneer
er geregeld met ‘homo’ wordt gescholden of hier grapjes over worden gemaakt.
Volgens de geïnterviewde professionals komt homoschelden ook op hun scholen
voor. Dit wordt niet door iedereen als (even) problematisch ervaren. Ronald
geeft aan dat “het bij het opgroeien en volwassen worden hoort dat je af en toe
geestelijk of fysiek een kras oploopt”. Plagen is volgens hem “een heel goed
maatschappelijk middel tot ontlading en prikken”. Hij berispt leerlingen alleen
wanneer ‘homo’ discriminerend bedoeld wordt. Wel zegt hij het lastig te vinden
waar precies de grens ligt van wat moet kunnen. Ook omdat het gebruik van homo
als ‘krachtterm’ wel stigmatiserend is. En wanneer wordt plagen pesten? Hoe kun
je als docent zien wat de impact van het ‘ongericht’ roepen met ‘homo’ is op
individuele leerlingen die zelf (al dan niet openlijk) lhbt zijn of lhbt’ers in
hun naaste omgeving hebben?
Op de school waar Monique werkt wordt homoschelden in geen
geval getolereerd. “Er zijn natuurlijk ook groepen, met name jongens, die
gewend zijn om te roepen ‘hé homo!’ Wie het ook roept, we maken er altijd een
punt van. Dan zeggen ze natuurlijk: ‘ja, dat bedoelen we helemaal niet.’ Dan
kan je toch ook iets anders zeggen? Als je dat toch niet bedoelt? Ook dat grijp
je weer aan om het erover te hebben.”
Negatieve reacties
Naast de verstopte of onbedoelde vormen van moderne
homofobie, zijn er ook leerlingen die openlijk een negatieve houding aannemen tegenover
seksuele diversiteit en genderdiversiteit. Dit kan lhbt-leerlingen het gevoel
geven dat ze niet zichzelf kunnen zijn op school en dat ze hier niet veilig
zijn. Het onderzoek ‘Anders in de klas’[vii]
van het SCP legt uit waar negatieve houdingen over seksuele diversiteit onder
jongeren vandaan kunnen komen. Zo is de puberteit voor veel jongeren een
periode van onzekerheid en veel verandering. Samen met een verhoogde
gevoeligheid van wat andere jongeren van hen vinden, kan dit verklaren waarom
leerlingen in de puberteit sterker vasthouden aan seksestereotiepe beelden en
strikte gendernormen. Jongeren denken in deze levensfase ook vaker
zwart-wit.
De houdingen en opvattingen van jongeren over seksuele
diversiteit krijgen ze vaak van huis uit mee. Maar ook omgevingen als school,
de buurt en de kerk hebben zo’n socialiserende invloed. Uit ander onderzoek van
het SCP uit 2014 blijkt dat religieuze jongeren, met name moslims, negatiever
reageren op homoseksualiteit dan niet religieuze jongeren.[viii]
Zij hebben meer moeite met twee zoenende mannen (en in mindere mate met twee
zoenende vrouwen) en vinden het vaker vervelend om les te krijgen van een
homoseksuele of lesbische docent. Hoe reageren professionals op negatieve
reacties van leerlingen?
Ronald krijgt weleens van leerlingen te horen dat ze
moeite hebben met seksuele diversiteit, omdat het van hun geloof niet mag.
“Zo’n kind is niet te overtuigen van iets anders. Maar ik heb nog nooit
meegemaakt, of ze nu christelijk zijn of islamitisch, dat ze het dan willen
verbieden.” Hij vindt het geen enkel probleem dat niet alle leerlingen seksuele
diversiteit omarmen. Een doel voor hem is dat leerlingen elkaar de ruimte geven
en seksuele diversiteit tolereren. Tolerantie is volgens hem zelfs de kern van
diversiteit. Maar hij is van mening dat je mensen niet kunt opleggen dat ze van
alles moeten accepteren. “Bij acceptatie zit je op een puur interne menselijke
waarde. Die kun je niet opleggen. Tolerantie is misschien zwakker, omdat het
een vorm van gedogen is. Maar dat maakt juist die diverse wereld mogelijk.”
Martijn heeft in zijn les nog nooit negatieve reacties op
het onderwerp meegemaakt. Hij geeft aan dat leerlingen opvallend positief
reageren wanneer seksuele diversiteit in de les behandeld wordt. Monique
vertelt dat er ieder jaar op Paarse Vrijdag wel een aantal negatieve reacties
van leerlingen zijn. Die dan dingen roepen als ‘kankerhomo’. Zij heeft het idee
dat deze jongeren zelf meestal geen ervaring hebben met homoseksualiteit in de
nabije omgeving, maar dat het gewoon vooroordelen zijn, “ingegeven door hoe er
thuis over wordt gedacht of in de media over wordt gesproken”. Ze vertelt dat
je misschien ook blij moet zijn dat ze zich hardop uiten, “want dat geeft je de
kans om erover te praten, terwijl ze het anders misschien toch denken of ergens
anders roepen waar wij het niet horen.” Door het gesprek hierover aan te gaan,
hoopt ze leerlingen meer respect voor elkaars achtergrond bij te brengen.
Respectvolle omgang
Uit de gesprekken met professionals ontstaat het beeld
dat de meeste van hen seksuele diversiteit op school de nodige aandacht geven
en ook het belang hiervan inzien. Zij vinden het belangrijk dat leerlingen
zichzelf kunnen zijn op school en proberen voor iedereen een veilige omgeving
te creëren. Toch blijft het lastig om te weten wanneer je het (helemaal) goed
doet. Een inclusieve benadering, waarin seksuele diversiteit aan de orde komt
in thema’s als liefde en diversiteit, lijkt een prima manier om te benadrukken
dat dit iets normaals is. Maar is er daarin wel voldoende ruimte voor
specifieke vraagstukken waar lhbt-leerlingen mee te maken (kunnen) krijgen? Wanneer
doe je als docent genoeg en hoe weet je of school daadwerkelijk een veilige
plek is voor alle leerlingen? Deze vragen zijn niet zo makkelijk te
beantwoorden.
Wat volgens de meeste professionals in ieder geval
belangrijk is voor een respectvolle omgang met seksuele diversiteit, is
leerlingen meegeven dat je iedereen zijn stukje ruimte moet geven. Veel praten
is daarbij essentieel. Monique: “Vooral met elkaar in gesprek gaan en vooral
niet met een negatieve grondhouding beginnen, maar uit nieuwsgierigheid en met
interesse. Kijk ook naar de dingen die je wel met elkaar gemeen hebt, niet
alleen naar de verschillen. Iedereen is verschillend, hoe dan ook.”
Uit privacyoverwegingen zijn de namen van de onderwijsprofessionals in dit artikel gefingeerd.
Geraadpleegde bronnen:
[i] Databank Onderzoek 010, Bevolking 2018
[ii] Pizmony-Levy, O.
(2018). The 2018 Dutch National School Climate Survey Report. Research Report.
New York: Teachers College, Columbia University.
[iii] Boer, S. de (2014, 4 september). “Ik
vind het juist goed dat hetero’s de kar trekken”. Geraadpleegd van https://www.avs.nl/artikelen
[iv] Schouten,
M.A., en Kluit, M. (2017). Niet langer een keuze. Hoe scholen met hun
leerlingen succesvol werken aan respect voor seksuele diversiteit vanuit de
zorgplicht tot sociale veiligheid. Utrecht/Amsterdam: Onderwijsalliantie voor
Seksuele Diversiteit.
[v] Buijs, L.
(2017). “Niet overtuigen, maar raken”. Pleidooi voor een eigentijdse aanpak van
LHBT-voorlichting op middelbare scholen. Riek Stienstralezing 2017. Amsterdam:
EduDivers.
[vi] Veul,
N. (2017, 8 november). Pisnicht. Geraadpleegd van https://www.vpro.nl/lees/columns/nicolaas-veul/pisnicht.html
[vii] Bucx, F.,
en Van der Sman, F. (2014). Anders in de klas. Evaluatie van de pilot
Sociale Veiligheid LHBT-jongeren op school. Den Haag: SCP
[viii] Huijnk,
W. (2014). De acceptatie van homoseksualiteit door etnische en religieuze
groepen in Nederland. Den Haag: SCP
door Inte Van der Tuin | nov 28, 2019 | Algemeen, Downloads, Gebieden
‘Stijlvolle lofts gevestigd op Katendrecht, het meest roemruchte schiereiland van Nederland’ of ‘een uniek schakelpunt tussen twee werelden, de Kop van Zuid en Afrikaanderwijk’. Het contrast tussen Rotterdam-Zuid en de rest van de Maasstad wordt in brochures voor nieuwbouwprojecten op Zuid afgeschilderd als uniek en historisch cultureel erfgoed. Onder invloed van deze ‘verhipping’ verandert Feijenoord in rap tempo: sociale woningbouw moet wijken voor dure, luxe nieuwbouwprojecten die nieuwe mensen naar het gebied moeten trekken. Maar hoe voelt dit voor Rotterdammers die in ‘achterstandswijk’ Feijenoord zijn opgegroeid? IDEM-onderzoeker Inte van der Tuin ging in gesprek met professionals en jongeren van Zuid.
Op
de hoek van de Pretorialaan en de Bloemfonteinstraat trekken de felgele luifels
en vrolijk gekleurde terrasstoeltjes je naar espressobar Pretoria. Het retro
interieur valt niet langer uit de toon in deze wijk. Het winkelaanbod van
Feijenoord verandert de laatste jaren: naast Turkse slagers verrijzen er hippe
koffiezaakjes, vegan winkels en creatieve ondernemers. Een paar straten
verderop staan de panden er minder florissant bij: in de Tweebosbuurt staat een
groot aantal woningen te wachten op de sloopkogel. Een deel van de bewoners
voert nog steeds een (juridische) strijd tegen woningcorporatie Vestia. In
Feijenoord is duidelijk sprake van gentrificatie. Kort gezegd komt dat neer op opwaardering
van wijken door de komst van kapitaalkrachtige inwoners, met als gevolg een
stijging van de huur- en huizenprijzen. In Rotterdam is deze ontwikkeling
nadrukkelijk gemeentebeleid. Naast de aanpassing van het woningaanbod
stimuleert de gemeente met subsidieregelingen de vestiging van ondernemers uit
andere delen van de stad in Rotterdam-Zuid, zoals de eigenaresse van de vegan
bakkerij op de Hillelaan. Op de vraag of ze jongeren uit de buurt in dienst
heeft, is haar antwoord dat het “helaas niet is gelukt om die te vinden.”
Hoe ervaren jongeren die in Feijenoord zijn geboren en getogen deze veranderingen? Hebben zij (veelal jongeren met migratieachtergrond) het idee dat het stigma van Rotterdam-Zuid als het ‘slechte’ deel van de stad aan kracht verliest? Gaan er met de bevolkingsverandering ook andere dingen verloren? En wat krijgen zij zelf mee van deze zogenaamde ‘upgrade’ van hun wijk? Om inzicht te krijgen in de ervaringen van jongeren tussen de 16 en 30 jaar, legde ik contact met verschillende professionals die met de doelgroep werken. Ik kreeg de kanttekening dat er veel tijd en inlevingsvermogen nodig is om de ervaringen van jongeren werkelijk te begrijpen. Een terechte opmerking, want voor dit artikel zou ik niet lang genoeg de tijd hebben om onderzoek te doen. Mede hierdoor is het alleen gelukt om jongeren te spreken die een opleiding volgen. Via de professionals kwam ik namelijk als eerste met hen in contact. Toch hebben de professionals en jongeren die ik heb gesproken contact met een brede groep jongeren, die wel een afspiegeling vormen van Feijenoord. Hierdoor kreeg ik toch een interessant kijkje in de levens van jongeren in Feijenoord. “Niemand vraagt me ooit hoe het is op Zuid”, zegt een van hen. “Mensen hebben altijd allerlei aannames.”
Opgroeien in Feijenoord
De jeugdervaringen
van jongeren staan in sterk contrast met de promotieteksten over Katendrecht
als ‘hippe plek en gewilde woonwijk’ en Afrikaanderwijk als ‘intieme buurt’. Criminaliteit,
vandalisme en overlast komen al snel ter sprake. Gabriel, een welbespraakte mbo-student van 18 jaar, vertelt over de wijk
waar hij opgroeide: “Er was altijd veel geluid: je hoorde auto’s hard
rijden, mensen maakten ruzie, er werden dingen kapotgemaakt. Achteraf gezien
was het overlast, maar iedereen was eraan gewend en het voelde als iets
normaals. Ik besef dat het niet normaal is, maar ik weet: op Zuid is het wel
normaal. Zo zie ik het. Over het algemeen is die chaos niet goed, maar ik ben
er zo in opgegroeid dat het me niet meer zoveel boeit.”
Jongeren
hebben het idee dat het bijvoorbeeld in de Afrikaanderwijk rustiger is geworden
dan vroeger. De 17-jarige mbo-studente Nour zegt dat er vaker schietpartijen,
inbraken en branden waren toen zij jonger was. Zij denkt dat het gemeentebeleid
een aandeel heeft gehad in deze verandering. Door de sloop van woningen zijn mensen
die met elkaar zijn opgegroeid, onder andere in de Tweebosbuurt, uit elkaar
gehaald. “Dat is wel vervelend”, zegt ze, “maar er is minder chaos. Als je
elkaar kent en je bent er opgegroeid dan doe je dingen.” Met die ‘dingen’ doelt
ze op criminele activiteiten. Het mag rustiger zijn geworden in Feijenoord, menen
ook de professionals, maar de ‘straatcultuur’ is nog steeds vrij dominant
aanwezig. Joany Muskiet, die zich met haar Stichting Helderheid al jaren als ‘moeder
van de wijk’ inzet voor jongeren in Feijenoord, vertelt dat de thuissituatie van
jongeren van invloed is op de aantrekkingskracht die de straatcultuur op hen
heeft: “Voor het afmaken van een opleiding heb je stimulans en bemoediging
nodig. Iemand die steeds zegt: je redt het wel. Als een kind dat niet heeft en
hij zit op straat met gasten met wie hij kan chillen, dan kies je daar toch
voor. Ze weten dat je altijd geld kunt verdienen met drugs.”
Jongeren
bevestigen de invloed die ouders hebben op de mate waarin jongeren in aanraking
komen met straatcultuur. Ze vertellen dat niet alle kinderen en jongeren van
hun ouders de ruimte krijgen om zich met straatcultuur in te laten. Zo vertelt Roebia,
een 20-jarige hbo-studente, dat zij nooit buiten mocht spelen, omdat haar
moeder Rotterdam-Zuid ‘gevaarlijk’ vond. Zij denkt dat zij een uitzondering was
en dat veel kinderen juist heel vrij werden gelaten, ook als het ging om hun
schoolprestaties. Volgens Gabriel krijgt een deel van de jongeren niet van huis
uit mee dat ze allerlei mogelijkheden hebben en daardoor het idee krijgen dat
school niets voor hen is: “Ze denken: de straat is stoer, ik ga niet naar
school, school is niet voor mij weggelegd. Zeker als ze de citotoets hebben
gemaakt en zien dat ze geen havo-materiaal of hoger zijn. Dat zien ze als iets
negatiefs. Als ze havo of vwo hebben dan heb ik wel gezien dat ze soms anders
naar de wereld gaan kijken, dat ze meer van hun potentie gaan gebruiken. Omdat
ze denken: oh, ik ben slim. Maar ik zie ook mensen die havo deden of vwo en nu mbo
niveau 2. Ze zijn bezig met dealen of hebben thuis problemen en denken dat ze
het niet ver gaan brengen.”
Sociale
verbondenheid
Opgroeien
in Feijenoord heeft volgens jongeren ook positieve kanten. Veel van hen groeien
op in de nabijheid van familie en vrienden. Zij zijn over het algemeen positief
over hun wijk, zo ook de jongeren die meewerkten aan dit artikel. Het recente
kwantitatieve onderzoek Maasstad aan de monitor door de Erasmus
Universiteit onderstreept dat bewoners met lage inkomens in een buurt als
Afrikaanderwijk regelmatig veel lokaal ‘sociaal kapitaal’ bezitten en dus veel
contacten hebben in hun wijk. Deze sociale verbondenheid zorgt ervoor dat hun
wijk waardevol voor hen is. Twee jonge ondernemers die zijn opgegroeid in
Afrikaanderwijk en op Katendrecht hebben goede herinneringen aan de onderlinge
betrokkenheid. “Opgroeien in de Afrikaanderwijk was leuk”, vertelt een van hen.
“Er was een gezonde sociale controle. De deur kon je open laten staan. Andere
kant was dat er naalden lagen op een braakliggend terrein waar wij als kinderen
speelden. Maar ik had geen last van het stigma van achterstandswijk. Het is
jouw wijk en je voelt je er thuis.”
In
kwalitatief onderzoek naar de betekenis van de buurt voor jongeren met een
migratieachtergrond die opgroeien in vergelijkbare (‘achterstands’)wijken als
die in Feijenoord, komt naar voren dat sociale contacten voor hen van groot
belang zijn. Uit twee onderzoeken van antropoloog Martijn Koster en van
socioloog Patricia Wijntuin onder jongeren in Utrechtse ‘achterstandswijken’ blijkt
bijvoorbeeld dat jongeren hun wijk vaak als ‘gezellig’ karakteriseren.
‘Gezellig’ omdat zij er vrienden hebben wonen, goed contact hebben met de
buren, mensen elkaar op straat begroeten en er gezamenlijke activiteiten in de
wijk worden gedaan. Een onderzoek van sociaal geograaf Kirsten Visser, dat is
uitgevoerd in de Feijenoordse wijken Afrikaanderwijk, Bloemhof, Hillesluis,
Feijenoord en Vreewijk, laat zien dat ook hier de meeste jongeren hun wijk
positief waarderen, grotendeels vanwege de betrokkenheid van bewoners.
Hechte
contacten en vriendschappen ontstaan vooral tussen jongeren met dezelfde
levensstijl en vaak dezelfde etnische of religieuze achtergrond, toont een
recent onderzoek van Kennisplatform Integratie & Samenleving naar
identiteitsbeleving en gevoelens van binding van jongeren met een
migratieachtergrond. Logischerwijs ontstaat er gemakkelijker een hechte band als
jongeren gedeelde normen en waarden hebben en elkaar begrijpen. Een verbindende
factor binnen wijken in Feijenoord die etnische en religieuze verschillen
overstijgt, is de gedeelde straattaal en -cultuur, die in gesprekken met
jongeren en professionals uit Feijenoord ter sprake komt. Jongeren vertellen
dat die manier van praten zo vertrouwd is dat ze soms niet eens beseffen dat ze
straattaal gebruiken en geen Standaardnederlands. Pas als ze merken dat ze niet
door iedereen worden begrepen, hebben ze dit door. Zo’n gedeelde taal schept een
band, die volgens Muskiet voor een groot deel van de jongeren ook op een
gedeelde ervaring is gebaseerd: “Sinds ik mij voor jongeren van de straat ben
gaan inzetten heb ik ontdekt dat zij hun eigen cultuur hebben ontwikkeld; de
straatcultuur. Als ze elkaar ontmoeten zeggen ze ook altijd: hee niffo,
broer, hoe gaat het, geven ze elkaar een box, een brasa. Ik wilde weten
wat de band was die hen bij elkaar bracht en door de jaren heen heb ik dat
ontdekt: het was afwijzing, door ouders, door de maatschappij. Want je hebt
allerlei jongeren van elke cultuur, ze hebben die band met elkaar. Dat vind ik
bijzonder.”
Trots
op hun wijk
Jongeren
delen ook hun trots op de wijk en het gebied waar ze wonen. Jongeren houden van
hun omgeving, benadrukt Muskiet: “Mijn overleden zoon had het altijd over
Zuidzijde, 5314 – de zone van de metro. Zo trots zijn ze.” Muskiet is de moeder
van rapper Helderheid, die in 1995 samen met een aantal andere rappers uit Zuid
de Tuigcommissie oprichtte. De Tuigcommissie introduceerde het gebruik van 5314
in rapteksten, geïnspireerd door graffiti-artiesten die het spoten, staat in de
publicatie Roffa 5314. Sindsdien is de metrozone van Rotterdam Zuid populair
bij jongeren die aan anderen duidelijk willen maken wat hun ‘terrein’ is. Ook
het bovengenoemde onderzoek in Feijenoord laat zien dat jongeren over het
algemeen trots zijn op hun wijk en zich (sterk) identificeren met deze plaats
en de gemeenschap. Hun wijk is meestal één van hun favoriete plekken in
Rotterdam. Opnieuw komt in het onderzoek hun identificatie met de zone van het
openbaar vervoer, 5314, naar voren als uitdrukking van hun trots. Het getal
5314 komt regelmatig terug in graffiti-tags, op muren in toiletten, op
schooltassen en in statussen op sociale media. Deels is de trots van jongeren volgens
onderzoeker Visser een reactie op de negatieve beeldvorming over Feijenoord en
Rotterdam-Zuid in het geheel. Zij zijn zich bewust van het beeld van
‘probleemwijk’ en ‘achterstandsbuurt’ dat veel buitenstaanders hebben. Dit doet
echter weinig af aan hun eigen identificatie met hun wijk. Mogelijk versterkt
de beeldvorming deze identificatie volgens de onderzoeker juist.
Verdwijnt
de leefwereld van jongeren?
Op dit
moment is de gentrificatie in het gebied Feijenoord nog grotendeels
geconcentreerd in de wijken langs de Maas. De transformatie van Katendrecht is
het opvallendst. De jonge ondernemer die er is opgegroeid en veel met jongeren
werkt, vindt dat het schiereiland wordt ‘gehypet’ en zegt dat jongeren die er
wonen “niets hebben” aan de veranderingen. Volgens hem pakken de veranderingen
juist negatief voor hen uit: “Jongeren zien hun leefwereld kleiner worden. De
plekken waar ze vroeger speelden verdwijnen. Er wordt heel veel gebouwd. Nieuwe
bewoners lopen met een boog om jongeren heen. Daarvan zijn zij zich bewust: ‘We
weten wel hoe ze naar ons kijken.’”
Ook
in andere delen van Feijenoord verdwijnen parkjes om plaats te maken voor dure
huizen en appartementen. De nieuwe bewoners die deze woningen kunnen betalen hebben
over het algemeen een totaal andere belevingswereld dan de jongeren die in
Feijenoord zijn geboren en getogen. “En van beide kanten geldt: onbekend maakt
onbemind”, zegt een professional. Uit eerder onderzoek van Martijn Koster
blijkt dat jongeren, die zelf vooral in sociale woningbouw wonen, de delen van
de wijk met koopwoningen niet beschouwen als ‘hun wijk’. Sociale contacten zijn
heel belangrijk voor hun beleving van de wijk. Op basis van die contacten
identificeren zij zich wel of niet met delen ervan. Door sloop van sociale
huurwoningen en de bouw van woningen in een hoger segment worden in zekere zin
delen van de wijk afgenomen van jongeren. Nour, die grotendeels bij haar tante
in Afrikaanderwijk is opgegroeid, beschrijft hoe zij de herstructurering van de
wijk ervaart: “Mijn oom woonde in de Tweebosbuurt, die wordt gesloopt, en hij
is nu verhuisd naar Ridderkerk. Hij is daar wel tevreden. De verbouwing van
Afrikaanderwijk moet nog beginnen, maar het is al wel veranderd doordat er veel
mensen zijn verhuisd. Er moeten wel dingen worden veranderd, maar ik vind het
niet leuk. Het is toch je jeugd.”
Stigma
van Rotterdam-Zuid
Hoe
positief de wijken van Feijenoord in het promotiemateriaal voor
nieuwbouwprojecten ook worden gepresenteerd, aan de negatieve invloed die het
stigma van Zuid heeft op de levens van jongeren die er zijn opgegroeid lijkt
weinig veranderd. Sterker nog, zij lijken nadeel te ondervinden van het stigma,
terwijl het van witte bewoners met een goed inkomen en nieuwbouwwoning vanzelf
afglijdt. Door reacties van anderen en berichtgeving in de media, beseffen de
jongeren goed dat zij zijn opgegroeid in een impopulair deel van de stad. Mbo-studenten
vertellen dat zij met de negatieve beeldvorming over Zuid werden geconfronteerd
toen zij in een ander deel van de stad naar school gingen. “Iedereen kwam bijna
uit Noord en leerlingen keken mij gelijk aan toen ze hoorden dat ik uit Zuid
kwam”, vertelt Gabriel over zijn ervaring op een middelbare school in Rotterdam
Noord. “En dan begin je je te schamen dat je in Zuid woont. Een weekje werden
er ook grappen gemaakt van: je woont in Zuid, je bent arm hè. Zulke dingen.”
Roebia
ging in Barendrecht naar een ‘witte school’. Daar werd ze gepest. Medeleerlingen
schreeuwden onder andere ‘Rotterdam Zuid’ naar haar. Zelfs mbo-docenten reageerden
met opmerkingen als “getto hoor”, toen Nour vertelde dat zij in Zuid woont. De mbo-studenten
vertellen verder dat medestudenten die in andere delen van de stad wonen vaak
niet in Zuid willen “chillen”. Ze zijn nooit naar Rotterdam-Zuid geweest en
willen er ook niet heen. Nour is bang dat het voor haar moeilijker zal zijn om
na haar opleiding een baan te vinden. “Soms denk ik wel dat het moeilijk gaat
worden om werk te zoeken omdat ik in Zuid woon”, vertelt ze. “Ik denk dat
iemand die in Kralingen woont eerder wordt aangenomen dan ik. Dat weet ik niet
zeker, maar ik heb dat gevoel.”
Jongeren
hebben het idee dat de negatieve associaties die mensen hebben bij Zuid, zoals
criminaliteit en drugsgebruik, invloed hebben op het beeld dat anderen van hen
hebben. Een recent onderzoek van stadsgeograaf Fenne Pinkster naar de
stigmatisering van de Amsterdamse Bijlmer bevestigt dat bewoners inderdaad last
kunnen hebben van negatieve beeldvorming over hun wijk en dat herstructurering
hier (op korte termijn) weinig aan verandert. Ook laat het zien dat er
verschillen zijn in de mate waarin bewoners door een ruimtelijk stigma worden
geraakt. Juist bewoners met een kwetsbaardere positie hebben meer last van zo’n
stigma, dat bestaat uit verschillende dimensies: een raciale, sociale en een
materiële. Zo is het stereotiepe beeld van een bewoner van de Bijlmer iemand
met een donkere huidskleur met een inkomen uit een uitkering die woont in een
sociale huurwoning. Hoe meer overeenkomsten iemand met dit stereotype beeld
heeft, hoe meer die persoon last heeft van het stigma en in allerlei situaties moet
bewijzen anders te zijn.
Aandacht
voor jongeren
Jongeren
mogen warme herinneringen hebben aan Rotterdam-Zuid, het negatieve imago is deels
nog steeds gebaseerd op de realiteit. Veel jongeren die er opgroeien bevinden
zich in een kwetsbare positie en verbetering van hun situatie is wenselijk. De
huidige herstructurering van wijken in Feijenoord lijkt voor hen echter weinig
op te leveren. Twee professionals zijn van mening dat beleidsmakers vooral zijn
gericht op het verbeteren van de statistieken over wijken, zoals cijfers over
inkomen, woningvoorraad en veiligheid, waarin “welvarende mensen de problemen
van mensen die het minder hebben overschaduwen”. Gabriel ziet herstructurering –
in lijn met een deel van de wetenschappers die zich bezighouden met gentrificatie
– niet als oplossing maar als verplaatsing van de situatie: “Ik vind dat je
iets moet doen voor de arme mensen die in goedkope huizen wonen, in plaats van
ze weg te sturen naar de rand van de stad of andere gemeenten.”
Verschillende
professionals en jongeren vertellen dat er onder bewoners van Feijenoord een
gedeeld gevoel bestaat, namelijk dat de huidige materiële investeringen niet
voor hen worden gedaan. Het valt hen op dat (welzijns)organisaties die zich
voor bewoners inzetten vaak van buitenaf komen. Niet voor niets bestaat de
uitspraak: ‘Wat je doet voor Zuid, zonder Zuid, is tegen Zuid.’ Muskiet is
ervan overtuigd dat deze aanpak niet werkt. “Er komen hier allerlei
organisaties die ons komen vertellen hoe we het moeten doen, want zij hebben
gestudeerd”, zegt ze. “Maar ze kennen die jongens niet en die jongeren van hier
die vertrouwen dat niet, want die weten: jij bent nieuw hier, je komt hier
werken en verdient je geld en om vijf uur ben je weer weg. En natuurlijk zien
ze dat het altijd witte mensen zijn die ze hiernaartoe sturen. Op zich moet dat
niets uitmaken, maar als zij dat iedere keer zien, dan denken ze wel: hé, waar
zijn die mensen met mijn kleurtje die mij komen vragen hoe het is in die wijk.
Dat maakt uit, zeker weten.”
Uit privacyoverwegingen zijn de namen van de jongeren gefingeerd.
Geraadpleegde
bronnen
- Day, M. en M. Badiou (2019). Geboren en getogen. Onderzoek naar de identiteitsbeleving en gevoelens van binding van jongeren met een migratieachtergrond. Utrecht: Kennisplatform Integratie en Samenleving. Engbergsen, G., G. Custers, I. Glas en E. Snel (2019).
- Maasstad aan de monitor. De andere lijstjes van Rotterdam. Rotterdam: Erasmus Universiteit.
- Grieving, Elsbeth (2007-2008). Roffa 5314. Online tijdschrift.
- Koster, M. (2011). ‘Gezellig, gewend en de misvatting van de gemengde wijk: jongeren over Overvecht’ in: G. Bolt, R. van Kempen en M. Koster (red.) Jongeren, wonen en sloop. Stedelijke herstructurering gezien door de ogen van jongeren. Den Haag: Nicis Institute.
- Pinkster, F., M. Ferier en M. Hoekstra (2019). ‘Het hardnekkige stigma van de Bijlmer.’ Online: Sociale Vraagstukken.
- Visser, K., G. Bolt en R. van Kempen (2015). ‘Come and live here and you’ll experience it’: youths talk about their deprived neighbourhood, Journal of Youth Studies 18:1.
- Wijntuin P. (2019). “Mijn buurt is leuk en gezellig!” De betekenis van de buurt voor Marokkaans-Nederlandse jongeren in achterstandswijken. Nijmegen: Radboud Universiteit.
- Stuk Rood Vlees Podcast, aflevering 34 – Stadsgeografie en de stigmatisering van wijken, met Fenne Pinkster via stukroodvlees.nl
door Larissa Chantre | nov 13, 2019 | Algemeen, Downloads, Gebieden
Zorginstellingen en welzijnspartijen kunnen niet zonder vrijwilligers. Toch is het voor veel organisaties lastig om hen te vinden. Ook in Rotterdam zijn er tal van organisaties waar vrijwilligers niet bepaald de deur platlopen. Ondanks dat bijna de helft van de Rotterdammers een vorm van vrijwilligerswerk doet, ervaren verschillende partijen een vrijwilligerstekort. Behalve House of Hope, een sociaal initiatief in Beverwaard. IDEM-onderzoeker Larissa Chantre gaat op zoek naar het ‘geheim’ van deze organisatie: hoe komt het dat zij zelfs ‘nee’ moeten verkopen aan nieuwe vrijwilligers?
Enkele tafels staan her en der in de ruimte, met eenvoudige schoolstoeltjes eromheen. In de hoek is een minikeukentje geïnstalleerd, waar het koffiezetapparaat langzaam filterkoffie uitsputtert. Langs de ramen staat een lange tafel, met een rij computers waar hipsters hun neus voor zouden ophalen. Midden in de ruimte staat een bank met grijze kussens. En een paar gele, om het geheel nog iets van kleur te geven. De woorden ‘huiskamer’ en ‘gezellig’ zijn niet de eerste typeringen die in me opkomen als ik binnenstap. Maar de geur van verse koffie en het warme onthaal van de vriendelijke vrijwilligers zorgen voor een fijn gevoel.
De Huiskamer, zoals de ruimte genoemd wordt, van Stichting House of Hope bevindt zich op de eerste etage van Huis van de Wijk ‘De Focus’, middenin de wijk Beverwaard. Naast de Huiskamer heeft de stichting enkele lokalen tot haar beschikking om lessen te geven. Het kantoor, dat gedeeld wordt met het Leger des Heils, wordt vooral door de drie betaalde medewerkers bezet. De 144 andere ‘hulpverleners’ van House of Hope werken stuk voor stuk op vrijwillige basis. Zo zijn er vrijwilligers die taalles geven, ondersteuning bieden bij de vrouwen- en mannengroepen, taken vervullen als gastvrouw of -heer of deel uitmaken van de klussendienst.
Kerkelijke oorsprong
Hoewel religie geen expliciete rol meer speelt, is House of Hope ontstaan uit de op Zuid gevestigde kerken. Dat de kerk maatschappelijk actief is in de wijk, was echter lange tijd niet vanzelfsprekend. ‘Er staan zes kerken, maar geen van hen is van relevantie voor de wijk’, waren de harde woorden in een rapport van de deelgemeente Charlois in 2001. De kerkelijke gemeenschap op Zuid gaf de deelgemeente geen ongelijk. Ook zij vonden dat de kerken te weinig investeerden in de samenleving of de sociale problematiek in de wijk. Om die reden heeft een aantal mensen uit de International Christian Fellowship Rotterdam (ICF) gezamenlijk een project opgezet met als doel om ‘meer leven in de wijk’ te creëren. Hieruit is House of Hope ontstaan. Nu is House of Hope een zelfstandige organisatie, al is er nog wel een samenwerkingsverband met ICF Rotterdam. Daarnaast is de christelijke grondslag terug te vinden in het dagelijks werk, bijvoorbeeld in de sfeer waarin mensen liefdevol en met respect worden benaderd. De organisatie gebruikt niet voor niets de metafoor van een ‘Levenshuis’. Zo omschrijft House of Hope zichzelf in haar jaarverslag als “een bouwbedrijf dat aandacht heeft voor de levenshuizen van mensen. Deze hebben soms scheuren, brokken en achterstallig onderhoud. Een huis helpen renoveren kost tijd en vraagt doorzettingsvermogen. Ook moet je naar het totaalplaatje kijken: gezondheid, basisbehoeften, persoonlijk welzijn, relaties en een zinvol leven. Want de vloer oplappen terwijl het dak nog lekt, heeft weinig zin.”
Om deze hulp te realiseren probeert de organisatie
in te spelen op de behoeften van bewoners uit de wijk. Op basis van deze
behoeften en met de focus op het ‘totaalplaatje’, worden verschillende
activiteiten opgezet. Voorbeelden hiervan zijn het inloopspreekuur waar
bewoners een beroep kunnen doen op maatschappelijk werk en activiteiten voor
vrouwen, mannen en kinderen om ontmoeting en uitwisseling van ervaringen te
bevorderen. Met ‘naastenliefde’ als uitgangspunt, probeert House of Hope een
familiesfeer te creëren tijdens de activiteiten. “In deze setting mogen mensen
zichzelf zijn, kunnen ze even op adem komen en mogen ze ervaren dat ze van
waarde zijn”, beschrijft de organisatie in zijn jaarplan.
Bij de verschillende activiteiten die
House of Hope faciliteert zijn veel vrijwilligers en wijkbewoners betrokken.
Een groot deel van hen vervult meerdere taken, soms zelfs op dezelfde dag.
Hoewel dit geen eis is, vinden veel vrijwilligers het juist prettig dat zij aan
verschillende activiteiten kunnen bijdragen. De mogelijkheid om te variëren in
taken is voor hen van groot belang. Volgens de Vereniging Nederlandse
Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV) en het kenniscentrum Vrijwilligers aan Zet
zorgt variatie in taken voor binding met een organisatie. De vrijwilligers van
House of Hope herkennen dat. “Door bij verschillende activiteiten actief te
zijn kan ik werken aan mijn Nederlandse taal. Ik ontmoet veel mensen waardoor
ik leer over anderen en mezelf. Ook leer ik hoe ik anderen kan helpen”, legt
Fatima uit.
Echter, niet alle vrijwilligers nemen verschillende taken op zich en dit is ook zeker niet verplicht. Het heeft vooral te maken met het ‘vertrouwen in eigen kunnen’ en hoe vrijwilligers bij House of Hope zijn binnengekomen. Zo zijn sommigen er nog niet klaar voor om verschillende functies op zich te nemen. Er wordt dan voor gekozen om te beginnen met één specifieke taak, waarna vrijwilligers met de tijd – afhankelijk van interesses en opgedane vaardigheden – kunnen opklimmen. House of Hope probeert vrijwilligers hierin in te ondersteunen en hen te motiveren door scholing en trainingen aan te bieden.
Van hulpvrager naar hulpgever
“Toen ik binnen kwam bij House of Hope
sprak ik slecht Nederlands, had ik weinig sociale vaardigheden en was mijn
leven niet op orde”, vertelt Mohamed, terwijl we een kopje koffie drinken in
een van de spreekkamers. “Ik deed niks en was erg geïsoleerd en eenzaam. Bij
House of Hope kreeg ik hulp bij mijn problemen. Ze vroegen mij om ook te werken
als gastheer, zodat ik kon oefenen met de taal. Toen ik beter Nederlands sprak
en had gewerkt aan mijn problemen, ben ik gaan helpen bij de formulierendienst.
Zes jaar later ben ik de spil in het klussenteam. Ik heb hier echt kunnen
groeien, ben bijna elke dag aan het werk en voel me minder geïsoleerd.” Er
verschijnt een trotse glimlach op zijn gezicht. Het verhaal van Mohamed staat
niet op zichzelf. De meeste vrijwilligers komen bij House of Hope terecht
vanwege een hulpvraag. Deze kan variëren van hulp nodig hebben bij een brief
lezen, tot ernstige problematiek.
House of Hope wordt door het merendeel van
de hulpvragers gevonden via mond-tot-mondreclame. Doorverwijzing vanuit andere
instanties gebeurt minder vaak. Afhankelijk van de hulpvraag, bekijkt de
organisatie of vrijwilligerswerk betekenisvol kan zijn voor de hulpvrager. Veel
cliënten starten vrijwel direct met vrijwilligerswerk. De vrijwilligersfuncties
die zij beoefenen, brengen niet al te veel verantwoordelijkheden met zich mee.
Daarnaast gaat het vaak om een klein aantal uur per week. “Een hersteltraject
noemen wij het”, legt vrijwilligerscoördinator en teamleider Yvonne uit. “Door
te werken aan problemen en tegelijkertijd vrijwilligerswerk te verrichten
kunnen zij zich beter ontwikkelen. Dit draagt bij aan een sneller proces als
het gaat om verbetering van iemands positie in de samenleving.” Door van
‘hulpvragers’ ‘hulpgevers’ te maken worden volgens House of Hope kleine stapjes
gemaakt om hen (weer) te laten deelnemen aan de maatschappij.
De vrijwilligers staan vierkant achter
deze manier van werken. “Ik ben zo goed geholpen toen ik problemen had”,
vertelt Fatima. “De mensen die hier werken, werken vanuit hun hart. Je wordt
net zo lang geholpen totdat iets daadwerkelijk is opgelost, ook wanneer je
eenmaal bent gestart als vrijwilliger. Ik wil gewoon graag iets terug doen voor
anderen en de hulp die je hebt ontvangen weer doorgeven.”
Meer
dan alleen vrijwilligerswerk, meer dan alleen een vrijwilliger
Naast dankbaarheid, heerst een sterk
gevoel van loyaliteit bij de vrijwilligers. Enerzijds voelen zij zich loyaal
naar hulpvragers uit de buurt, omdat zij op de hulp van vrijwilligers
‘wachten’. “Zodra ik bericht krijg van een klus, ben ik daar”, legt Mohameduit.
“De mensen die vragen naar klussenhulp hebben niemand of kunnen het niet meer
zelf. Je kan ze dan niet laten wachten. Het voelt goed dat ik ze kan helpen.”
Deze loyaliteit kan voortkomen uit de betekenisvolle relaties die vrijwilligers
kunnen opbouwen met andere hulpvragers. Volgens Lucas Meijs, hoogleraar
Strategische Filantropie & Vrijwilligerswerk’, delen vrijwilligers vaak kenmerken
met de mensen die zij helpen, is er een grotere persoonlijke betrokkenheid en
is het contact informeler. Dit is ook het geval bij de vrijwilligers van House
of Hope: zij delen het kenmerk ‘hulpvrager’, kampen wellicht met vergelijkbare
problematiek en kiezen er uiteindelijk zelf voor om vrijwilliger te worden
waardoor zij persoonlijk meer betrokken zijn. Anderzijds voelen de
vrijwilligers ook een loyaliteit naar House of Hope. Deze loyaliteit heeft
vooral te maken met het idee dat ze iets terug moeten doen voor de organisatie,
als dank voor de hulp en begeleiding die zij hebben ontvangen.
De vrijwilligers geven echter ook andere
redenen om vrijwilligerswerk te doen. Het komt steeds neer op contact. “Het gaf
mij de mogelijkheid om mensen te leren kennen en deze contacten te
onderhouden”, zegt Astrid. “Ik heb een familie erbij gekregen.” Met het woord
‘familie’ doelen de vrijwilligers op een warme, liefdevolle groep die begrip
heeft voor de situatie waar sommigen inzitten en waar iedereen elkaar als
gelijke behandelt. Deze groep bestaat niet alleen uit collega-vrijwilligers,
maar ook de betaalde krachten worden genoemd als onderdeel van deze groep. Dit
is een positief gegeven, daar onderzoek heeft uitgewezen dat het hebben van een
sociaal netwerk zorgt voor ondersteuning en een vangnet, vermindering van
stress en andere mentale klachten. Daarbij vergroot het de kans om tegenslagen
te kunnen verwerken. Het lijkt alsof het gevoel dat de organisatie bij de
vrijwilligers oproept een belangrijke rol speelt in waarom zij verbonden zijn
aan House of Hope. En verbonden blijven, zelfs als de wens om door te stromen
naar betaald werk in vervulling gaat.
Ligt
het gevaar van overvraging op de loer?
Wel rijst de vraag of het beschreven
gevoel van dankbaarheid, loyaliteit, familiariteit en het
‘hulpvrager-hulpgeverprincipe’ niet leidt tot overvraging van de vrijwilliger.
Uit onderzoek van de Universiteit voor Humanistiek en de NOV blijkt dat 51% van
alle vrijwilligers druk en overbelasting ervaart. Het gaat dan met name om
vrijwilligers in de sector zorg en welzijn, dus bij gelijksoortige organisaties
als House of Hope. Deze druk komt enerzijds door de bezuinigingen die gepaard
gingen met de decentralisatie zorg, werk en jeugdhulp in 2015, wat onder andere
heeft geleid tot complexere hulpvragen van cliënten. Anderzijds kunnen
werkzaamheden, zoals één-op-éénbegeleiding en crisissituaties, confronterend
zijn voor vrijwilligers. Dit kan ervoor zorgen dat ‘vrijwilligers weleens over
hun eigen grenzen heen gaan en hun draagkracht oprekken’, menen de
onderzoekers.
Als het leeuwendeel van de vrijwilligers
van House of Hope zelf de nodige problemen heeft, is hun (emotionele)
draagkracht dan wel voldoende om als vrijwilliger aan de slag te gaan? Het
sterke gevoel van dankbaarheid en loyaliteit, in combinatie met onvoldoende
draagkracht, zou ertoe kunnen leiden dat ook zij over hun eigen grenzen gaan.
Immers, tegen een familielid zeg je niet zomaar ‘nee’ en zet je sneller dat ene
stapje extra.
House of Hope lijkt hier vanuit
organisatorisch oogpunt rekening mee te houden, ook al zet de organisatie
expliciet in op deze familiale setting. De beroemde uitspraak
‘vrijwilligerswerk is vrijwillig, maar niet vrijblijvend’, neemt House of Hope
niet te letterlijk. Met vrijwilligers die afwezig zijn, wordt namelijk niet
heel streng afgerekend. “Uiteraard zijn er afspraken”, licht Yvonne toe. “De
vrijwilligers kunnen niet komen en gaan as they please, want wij werken
namelijk ook voor anderen in de wijk. Zij rekenen op ons. Tegelijkertijd moeten
vrijwilligers fouten kunnen maken en hiervan kunnen leren. In plaats van
straffen uitdelen, gaan wij veel liever het gesprek aan over waarom zij afwezig
waren.” Met het oog op uitstroom naar de betaalde arbeidsmarkt, vindt House of
Hope het belangrijk om in te zetten op vaardigheden zoals verantwoordelijkheid.
“Als je werkt voor een baas kun je namelijk ook niet zomaar wegblijven”, vult
Yvonne aan. “Maar we houden rekening met het feit dat sommige vrijwilligers ook
de nodige problemen hebben en dus niet altijd in staat zijn om de gevolgen van
wegblijven te overzien.”
Geen
beleid, maar cultuur
Het uiten van waardering is belangrijk bij House of Hope. “Onze vrijwilligers zijn meer dan alleen vrijwilligers en dat is dan ook iets wat we graag aan hen willen laten zien. Oprechte aandacht geven aan onze vrijwilligers: daar staan wij voor”, bepleit Yvonne. Deze ‘oprechte aandacht’ uit zich in de vorm van activiteiten uitsluitend voor vrijwilligers, zoals het verkennen van een andere stad of een barbecue. Maar ook een kaartje en een bloemetje als iemand ziek is of een kleinigheidje met een verjaardag dragen bij aan de ‘familieband’. “Vrijwilligers ervaren niet alleen dat ze gezien worden als ze actief zijn, maar ook dat ze gemist worden als ze er niet zijn.”
Vrijwilligers die een groot aantal uren
per week betrokken zijn en/of extra verantwoordelijkheden hebben in hun werk
bij House of Hope, krijgen naast de reguliere vormen van waardering een
vrijwilligersvergoeding. De teamleider legt uit dat deze niet bedoeld is om
vrijwilligers te werven of te behouden. Om die reden wordt de hoogte van de
vergoeding ook niet kenbaar gemaakt in vacatures of tijdens gesprekken over
vrijwilligerswerk. “We doen dit juist om een beetje extra waardering te tonen”,
legt Yvonne uit. “Ook geloven wij dat een vergoeding kan helpen om
vrijwilligers te stimuleren in hun verantwoordelijkheden, doorontwikkeling te
bevorderen en het gat tussen vrijwilligerswerk en betaald werk te verkleinen.”
Het uiten van waardering en het bieden van
een passende beloning is persoonlijk en dus maatwerk. Volgens het Centrum voor
Dienstverlening (CVD) is het dan ook van belang om in te spelen op de
persoonlijke wensen van vrijwilligers. Hoe kijken de vrijwilligers van House of
Hope aan tegen de vorm van waardering? Ik vraag het aan Leila, een van de
gastvrouwen in de Huiskamer. “Je hoort echt ergens bij hier”, vertelt ze. “Als
ik ziek ben en er ligt een kaartje op de mat, dan voel je dat mensen met je
meeleven. Er wordt aan je gedacht en het team heeft begrip voor de situatie.
Mooi. Echt een warm gevoel.” Ook de vrijwilligers die wat extra’s krijgen in de
vorm van een vergoeding, vertellen dat het vooral gaat om ‘dat schouderklopje’.
Een zakcentje is mooi meegenomen, zeker als je moet leven van een uitkering.
Maar het is niet wat de vrijwilligers motiveert. Het gaat vooral over anderen
willen helpen en daar een klein gebaar voor terug krijgen. “Of het nou een
kaartje, een bloemetje of een kleinigheidje is… Het is vooral de liefde die je
ervoor terug krijgt van de organisatie en buurtbewoners. Dat zorgt ervoor dat
ik dit wil doen.”
Dankbaarheid, loyaliteit, het zijn van een
familie: het zijn mooie woorden en gevoelens die de vrijwilligers voor House of
Hope hebben. In de cultuur van de organisatie hebben warmte en persoonlijke
benadering een belangrijke plaats. Zo’n warm bad kan voormalige cliënten en
toekomstige vrijwilligers de ruimte geven om te zijn wie ze zijn met alle
‘brokken’ en ‘scheuren’ die het leven heeft veroorzaakt. Het geeft hen de
mogelijkheid fouten te maken en ervan te leren. Om langzaam weer te kunnen
deelnemen aan de maatschappij. Meer dan andere organisaties wellicht doen, zet
House of Hope in op warmte en persoonlijke aandacht om hulpbehoevende
wijkbewoners te vinden, te helpen en te binden. Door hen niet alleen
‘hulpvrager’ te laten zijn, maar vooral ook ervoor te zorgen dat zij
‘hulpgever’ kunnen worden. De vriendelijke gezichten, de verse koffie en de
deur die voor iedereen openstaat: het lijkt de binding met de wijk, de personen
die terecht komen bij House of Hope en de organisatie zelf te versterken.
Misschien is dit ook wel waarom mensen hier de deur platlopen, hoe ongezellig
en sfeerloos de Huiskamer voor een buitenstaander ook mag lijken.
Uit
privacyoverwegingen zijn de namen in dit artikel gefingeerd.
Geraadpleegde bronnen
– 5 vragen aan professor Lucas Meijs over de waarde van vrijwilligerswerk (n.d.). Van: www.uvv.online-magazine.nl
– CVD (2016). Waarderen en belonen van vrijwilligers. Rotterdam: Centrum voor Dienstverlening
– Enorme vraag naar vrijwilligers: ‘Mensen hebben minder tijd’ (2019). Van: www.nu.nl
– Grootegoed, E., Machielse, A., Tonkens, E., Blonk, L. & Wouters, S (2018). Aan de andere kant van de schutting: inspelen op de toenemende vraag naar vrijwillige inzet in het lokale sociaal domein. Vereniging NOV
– House of Hope (2018). House of Hope Jaarrapportage.
– IDEM Rotterdam (2017). Gebiedsbeeld IJsselmonde. Signalen over integratie, discriminatie, v/m-emancipatie en lhbt-emancipatie uit IJsselmonde, Rotterdam: IDEM Rotterdam
– www.houseofhope.nl
