Racisme, religie, seksuele diversiteit en genderdiversiteit bespreekbaar maken in de klas is een uitdaging voor onderwijsprofessionals. Dat blijkt uit onderzoek van IDEM Rotterdam naar gelijke kansen in het Rotterdamse voortgezet onderwijs. Investeringen in inclusie zijn niet structureel en scholen hebben geen overkoepelend beleid waarin expliciet staat omschreven hoe een school omgaat met diversiteit en inclusie.
Het bespreekbaar maken van onderwerpen als racisme, religie en seksuele en genderdiversiteit in de klas is voor professionals een van de grootste uitdagingen. De thema’s liggen gevoelig en kunnen leiden tot verhitte, weinig constructieve discussies tussen leerlingen. Professionals weten niet altijd hoe ze deze gesprekken in goede banen moeten leiden. Dat blijkt uit onderzoek van IDEM Rotterdam naar inclusie en gelijke kansen in het onderwijs, waarvoor twintig professionals en experts zijn bevraagd op dit thema.
Reflectie
Een tweede uitdaging die uit het onderzoek naar voren komt heeft te maken met samenwerking tussen onderwijsprofessionals. Uit de gesprekken met professionals bleek dat op sommige scholen een (veilige) sfeer ontbreekt om met elkaar te praten over diversiteit en inclusie. Niet alle onderwijsprofessionals ervaren de ruimte om feedback te vragen of te geven aan collega’s die zich niet inclusief uiten en/of gedragen. Het is opvallend dat slechts enkele onderwijsprofessionals die wij spraken reflecteren op hun eigen handelen, maar voornamelijk vertellen over hun collega’s en de manieren waarop zij naar hun idee niet inclusief handelen. Bewustzijn van je eigen perspectief en het vermogen om daarop te reflecteren is cruciaal voor een inclusieve (school)cultuur.
Investeringen
Scholen investeren in diversiteit en inclusie, maar vaak zijn deze niet van structurele aard. Onderwijsprofessionals geven aan behoefte te hebben aan deskundigheidsbevordering over diversiteit en inclusie. Gastlessen op deze thema’s werden genoemd als een manier om dit te bewerkstelligen.
Een bredere diversiteit onder het schoolpersoneel en teambuildingsactiviteiten voor onderwijsprofessionals werden eveneens genoemd als acties om diversiteit en inclusie te vergroten. Meer aandacht voor vieringen, anders dan christelijke feestdagen, is ook een manier om meer jongeren zich gezien en gehoord te laten voelen.
Meer lezen
In het rapport worden deze en andere uitdagingen van onderwijsprofessionals uitgebreid beschreven. Ook worden de concrete voorbeelden van investeringen genoemd, die kunnen dienen als inspiratie voor andere scholen.
In 2023 wordt de afschaffing van de slavernij in Rotterdam uitgebreid herdacht. Voor dit bijzondere herdenkingsjaar heeft het Stedelijk Collectief Keti Koti, op initiatief van de Rotterdamse Stichting Gedeeld Verleden Gezamenlijke Toekomst, een mooi programma voor de stad gemaakt. De activiteiten moeten zorgen voor erkenning, begrip en collectieve bewustwording van dit pijnlijke verleden. Het gezamenlijke motto is dan ook ‘Verbroken ketenen, verbonden Rotterdammers’. IDEM Rotterdam sprak met Mijiza Jonas van GVGT.
Precies honderdvijftig jaar geleden werd de slavernij écht afgeschaft door Nederland. Hoewel de slavernij officieel in 1863 werd afgeschaft door de Nederlandse staat, moesten de tot slaaf gemaakten nog tien jaar doorwerken op de plantages. Dat was feitelijk een soort dwangarbeid, die periode wordt ook wel de contractarbeidsperiode genoemd. In 2023 staat Rotterdam stil bij dit belangrijke herdenkingsjaar en bij de doorwerking die het slavernijverleden nog altijd heeft. ‘Ter voorbereiding op dit herdenkingsjaar, zijn we gestart met het Stedelijk Collectief Keti Koti’, vertelt Mijiza Jonas van Stichting Gedeeld Verleden Gezamenlijke Toekomst (GVGT). ‘Uiteraard organiseert GVGT op 30 juni de herdenking bij het Slavernijmonument, maar daarnaast bieden we samen met onze partners de stad Rotterdam een mooi programma aan. Vele Rotterdamse kunst- en cultuurorganisaties, maatschappelijke instellingen en scholen organiseren een veelheid aan activiteiten, zoals lezingen, theater, wandelroutes, een kerkdienst, het Keti Koti festival, Dia di Tula (eredag voor deze verzetsheld uit Curaçao). De activiteiten lopen zelfs door tot na de zomer. Op www.verbrokenketenen.nl kun je het hele programma vinden.’
Iedereen wordt gezien
Net zoals ieder jaar, is niet alleen de viering van de afschaffing, maar ook de herdenking van het slavernijverleden van belang. ‘We moeten niet vergeten wat er gebeurd is’, zegt Jonas, ‘en dat het effect van slavernij nog steeds doorwerkt. We mogen niet vergeten dat er destijds mensen in verzet kwamen, dat we daarom vrij zijn. Dit jaar staan we specifiek stil bij de oorspronkelijke bewoners van Suriname. Zij hebben weggelopen tot slaaf gemaakten altijd opgevangen. Tegelijkertijd zaten ze zelf in een onderdrukte positie en dat is nu nog steeds zo. In onze Burgerzaallezing op 28 juni in het stadhuis zal historicus Frank Dragtenstein aandacht besteden aan de oorspronkelijke bewoners, we willen benadrukken dat we hen zien en hen bedanken dat ze voor ons gestreden hebben. Daarnaast zal het ook gaan over het verzet vanuit de tot slaaf gemaakten zelf.’
Ruimte voor gesprek
De stad Rotterdam heeft excuses aangeboden voor het slavernijverleden, de provincie Zuid-Holland pasgeleden nog en de overheid op 19 december 2022. ‘Ik vind het een stap in de goede richting dat veel verschillende instellingen en organisaties in Nederland hun excuses aanbieden en erkennen dat ze een slavernijverleden hadden’, legt Jonas uit. ‘Niemand kijkt je er persoonlijk op aan, want we waren allemaal nog niet geboren, maar het is wel gebeurd binnen je eigen organisatie of instituut.’
Daarbij waren de excuses van de overheid voor het slavernijverleden een belangrijk signaal in aanloop naar dit herdenkingsjaar. ‘Het betekent dat er ruimte is voor gesprek en activiteiten, na de komma, zoals Rutte het omschreef’, zegt Jonas. ‘Kennisdeling, dialoog, activiteiten, elkaar ontmoeten, gesprekken voeren: dat is echt belangrijk om mensen de tools te geven in hoe ze met het slavernijverleden om kunnen gaan. Er is een grote behoefte op dit vlak en GVGT heeft daarin al veel voorwerk gedaan. Het is een goed teken dat inmiddels bijna iedereen ermee aan de slag wil. En gelukkig komen er gelden vrij om dat ook echt te doen.’
Van gesprek naar beleid
Gesprek is een belangrijke eerste stap, maar niet voldoende. ‘Als je kijkt naar de jongere generatie, iedereen van 35 en jonger, die heeft geen tijd meer om te wachten en steeds opnieuw in gesprek te gaan’, zegt Jonas. ‘Ze laten zich zien en laten hun mening horen. Psychiater Glenn Helberg zei ooit terecht: “Het is niet ‘je mag er zijn’. Nee, je bent er al.” Dat gevoel leeft heel sterk onder de jongere generatie: we zijn er al, dus hoe ga je met ons dealen?’
Jonas ziet daarom een belangrijke rol weggelegd voor de – lokale – politiek. Jonas: ‘Bij de start van het herdenkingsjaar zei burgemeester Aboutaleb dat ze een vrouwelijk hoofd voor het politiekorps zochten. Er werd ook gezegd dat dat moeilijk zou zijn, maar zijn reactie was dat ze dan net zo lang zouden zoeken tot er een vrouw was. En dat is belangrijk: er moet beleid op komen en er moet meer moeite gedaan worden. We moeten leren van wat er in het verleden niet goed is gegaan, met de Toeslagenaffaire als duidelijk voorbeeld, en kijken hoe we weer verder kunnen. Met iedereen, en alle groepen, die elkaar moeten vinden.’
Bondgenoten
Om naar die gezamenlijke toekomst op weg te gaan, is het belangrijk dat alle Rotterdammers begrip en respect hebben voor elkaar en elkaars verleden. Witte Rotterdammers en anderen die nog geen of weinig kennis van het slavernijverleden hebben, kunnen die vergroten door een van de activiteiten te bezoeken. ‘Op de Rotterdamse Uitagenda, de website van GVGT en op www.verbrokenketenen.nl staan alle activiteiten rondom Keti Koti’, zegt Jonas. ‘Ben je niet van het theater, ga naar een dialooggesprek. Er is vast iets wat bij je past. Doe mee en leer! En kijk wat jouw volgende stap kan zijn.’
Iedere maand wordt onze Kennisbank aangevuld met de nieuwste onderzoeken en publicaties op het gebied van inclusie, discriminatie en (LHBTIQ+) emancipatie. In de rubriek ‘Nieuw in de Kennisbank’ lichten we een van de publicaties uit. Deze keer het Movisie-rapport ‘Bewoners in actie voor het Oude Westen’.
Movisie onderzoekt lokale initiatieven die burgerkracht bevorderen en een inclusieve gemeenschap opbouwen. In hun nieuwste publicatie over ‘inclusieve burgermacht’ staat het buurtinitiatief van de Rotterdamse wijk Het Oude Westen centraal: de Aktiegroep het Oude Westen. Het doel is om in beeld te krijgen wat nodig is om inwoners van wijken en buurten aan het roer te krijgen bij het realiseren van buurtdoelen. Movisie onderzocht samen met de betrokkenen de werkzame elementen en obstakels.
Bottom-up
De Aktiegroep het Oude Westen werkt samen met bewoners al sinds de jaren zeventig van onderop aan een leefbare wijk. De organisatie fungeert als broedplaats voor ontmoeting, projecten en activiteiten die door bewoners worden opgezet en uitgevoerd. Daarnaast kunnen bewoners er terecht voor hulp, advies of het delen van ideeën. De aanwezigheid van de Aktiegroep is niet alleen voelbaar op hun fysieke locatie, maar ook in de hele wijk. Wat hier door bewoners wordt bedacht, verspreidt zich als een lopend vuurtje door de buurt en brengt actie en positieve verandering teweeg.
Bij de Aktiegroep zijn talloze enthousiaste vrijwilligers actief, waaronder slimme drammers en rebelse optimisten. Samen met de bewoners zetten zij zich in om de leefbaarheid van de wijk te verbeteren en collectieve problemen aan te pakken zoals vervuiling, dakloosheid en drugsoverlast.
Succesfactoren
De Aktiegroep werkt samen met vrijwilligers, professionals en instanties aan oplossingen voor deze problemen. Uit het onderzoek komen drie succesfactoren naar boven:
het creëren van bruisende ontmoetingsplekken in de wijk, waar mensen samenkomen en ideeën uitwisselen.
het aanpakken van problemen vanuit een collectieve en bottom-upbenadering, waarbij bewoners volop de ruimte krijgen en nemen om initiatief te tonen en zichzelf te ontplooien. Dit geeft daadwerkelijk invulling aan inclusieve burgermacht.
de politiserende aanpak, die geworteld is in de lange geschiedenis van de Aktiegroep. Actievoeren en het organiseren van een tegengeluid zijn belangrijke elementen.
Valkuilen
Uit het onderzoek blijkt dat er ook valkuilen zijn:
De politiserende aanpak is zowel een succesfactor als een mogelijke valkuil. Voor het realiseren van doelen is het soms nodig om bruggenbouwer en samenwerkingspartner te zijn. De Aktiegroep moet laveren tussen dat tegengeluid geven en investeren in goede samenwerkingsrelaties.
Het is een grote uitdaging om de continuïteit van het initiatief op lange termijn te garanderen. Recent is de gemeentelijke subsidie weggevallen, waardoor de uitvoering van het werk onder grote druk staat. De collectieve aanpak en het versterken van inclusieve burgermacht worden hierdoor beperkt.
Posters over gendertwijfel, protesten tegen dragqueens of belaging van jongeren in hun safe space: er zijn recent veel voorbeelden van onbegrip of zelfs haat tegen LHBTIQ+ personen. Vooral vanuit conservatieve hoek lijkt de dreiging in ernst en omvang toe te nemen. Waarom hebben sommige mensen zoveel moeite met drag? En wat zegt dit over de veiligheid van LHBTIQ+ personen in het algemeen? IDEM Rotterdam beantwoordt vijf vragen over dit onderwerp.
1. Onlangs werd in Rotterdam gedemonstreerd tegen een voorleesmiddag door dragqueens. Waarom?
Op zondag 16 april 2023 organiseerde LantarenVenster een voorleesmiddag voor kinderen door dragqueens. Het doel was om aan kinderen te laten zien dat iedereen zichzelf moet kunnen zijn. Onlangs werd in de staat Tennessee in de VS een wet aangenomen die bepaalt dat drags niet in de buurt van kinderen mogen optreden. In reactie daarop spraken veel drags zich uit, bijvoorbeeld via een Instagram-account waarin conservatieve republikeinen met behulp van AI tot drag queens zijn getransformeerd. Ook in Nederland spraken drags zich uit en boden organisaties een podium om hun stem te laten horen.
Er is echter ook in Nederland steun voor de conservatieve gedachte dat het zien van drag een negatieve invloed zou hebben op kinderen. Deze gedachte heeft een lange geschiedenis die teruggaat tot de nazi’s, zo wordt uitgelegd in dit artikel van OneWorld.nl. Onder meer de jongerenafdeling van Forum voor Democratie en de conservatieve homobelangenorganisatie Stichting de Roze Leeuw waren aanwezig bij de demonstratie tegen het voorlezen door drags. Forum-leider Thierry Baudet verspreidt ten onrechte het idee dat door drags wordt voorgelezen uit boekjes met seksuele voorlichting. De Roze Leeuw liet aan RTV Rijnmond weten niet tegen dragqueens te zijn, ‘maar te vrezen dat vanwege de voorleesmiddag de afkeer tegen dragqueens toeneemt omdat er kinderen bij betrokken zijn.’ Ze zijn bang dat daarmee ook afkeer tegen homoseksualiteit toeneemt.
2. Er was ook een tegendemonstratie. Hoe zat dat?
Toen bekend werd dat er een demonstratie zou plaatsvinden, heeft een veel grotere groep zich verzameld voor een tegendemonstratie. Gewapend met pridevlaggen, transvlaggen en spandoeken trokken honderden mensen naar LantarenVenster om te pleiten voor de vrijheid om jezelf te kunnen zijn. Daarbij benadrukken zij dat er niets seksueels schuilt in een voorleesmiddag door drags: „Er wordt een beeld geschetst dat alle dragqueens een soort porno-act opvoeren. Dat is onzin. De ‘voorlees-drags’ zijn verkleed als sprookjesfeeën en daar schuilt echt geen gevaar in’, zo Twitterde Ricardo op die dag.
De organisatie van de voorleesmiddag had stiekem de activiteit vervroegd. Het voorlezen begon al om half elf in plaats van twee uur, zodat de kinderen en hun ouders ongestoord van het voorlezen konden genieten. Toen twee dragqueens na afloop hand-in-hand naar buiten kwamen werden zij met een ei bekogeld, omdat toch enkele demonstranten er al vroeg bij waren. Voor de rest zijn de demonstratie en tegendemonstratie in relatieve rust verlopen, maar werd een dag eerder wel een vrouw uit Dordrecht aangehouden vanwege het plaatsen van opruiende en bedreigende teksten op internet.
3. Wat zegt dit over de veiligheid van LHBTIQ+ personen in Rotterdam?
Eind 2019 deden RADAR en IDEM Rotterdam al onderzoek naar de veiligheid van LHBTIQ+ personen in Rotterdam: Onzichtbaar is veilig. Wat zij dagelijks meemaken in het openbare leven is niet mals: uitschelden, aanstaren, roddelen, uitlachen, spugen, achtervolgen en ook bedreigingen en fysiek geweld komen voor. Veel LHBTIQ+ personen kiezen ervoor om zo onopvallend mogelijk te zijn en zich aan te passen aan de hetero- en cisgendernormen. Bijvoorbeeld door niet hand in hand te lopen en geen opvallende kleding en make-up te dragen. Ze voelen zich niet bij machte de negatieve reacties te veranderen. Het gevolg is dat de LHBTIQ+ gemeenschap in Rotterdam onzichtbaar is.
Anno 2023 is er niet veel verbeterd, zo blijkt uit de voorbeelden die recent in het nieuws waren. Ook uit de Monitor Discriminatie regio Rotterdam 2022 komt naar voren dat discriminatie, intimidatie en geweld tegen LHBTIQ+ personen nog altijd een groot probleem is. Geslacht en seksuele gerichtheid zijn namelijk de derde en vierde meest gemelde discriminatiegronden bij antidiscriminatievoorzieningen. Bij de politie staat seksuele gerichtheid op de tweede plek. Er kwamen incidenten voor waarbij mensen bewust vanwege hun seksuele gerichtheid zijn uitgescholden, mishandeld of bedreigd.
4. Waarom is zichtbaarheid van LHBTIQ+ personen belangrijk?
Het is wetenschappelijk bewezen dat zichtbaarheid, ontmoeting en kennismaking effectief is om op lange termijn vooroordelen over LHBTIQ+ personen tegen te gaan en acceptatie te vergroten.
“Dat inlevingsvermogen en empathie werken om vooroordelen en stereotypen te verminderen, kan verklaard worden doordat iemands zelfbeeld gaat overlappen met het beeld van de ander op het moment dat iemand zich inleeft in een ander. Het beeld van de ander en van jezelf komen dichter bij elkaar (…). Omdat veel mensen dus een positieve associatie hebben bij zichzelf, krijgen ze, door zich in te leven in de ander, ook een positieve associatie van de ander. Vrij vertaald: je gaat de roze bril die je opzet om naar jezelf te kijken, ook opzetten als je naar de ander kijkt”, zo schrijft Movisie in haar rapport Wat werkt bij discriminatie.
Dit levert tegelijkertijd een dilemma op voor LHBTIQ+ personen: kies je voor bijdragen aan acceptatie door zichtbaar te zijn, met het risico op negatieve reacties, haat of intimidatie, of kies je voor je eigen veiligheid door zo min mogelijk op te vallen?
5. Wat kun je als professional doen om bij te dragen aan een inclusieve stad voor LHBTIQ+ personen?
Durf het gesprek aan te gaan. Durf die heteronormatieve bril af te gooien en kijk met open vizier naar de mens die je voor je hebt. Noem de persoon bij de gewenste naam. Gebruik het woord partner, dat geeft zo veel meer ruimte.
Hijs de regenboogvlag op belangrijke LHBTIQ+-dagen als Internationale Coming Out Dag (11 oktober), Idahot (17 mei) Transgender Remembrance Day (20 november). Leg de betekenis uit en ga in gesprek. Maar: doe dit alleen als jouw organisatie ook op de werkvloer actief bezig is met inclusie.
Spreek mensen aan op discriminerend gedrag en uitsluiting. Loop niet door als je iemand negatief hoort praten over LHBTIQ+ personen.
Programmeer eens een roze activiteit: een film met LHBTIQ+-thema, een optreden van het trans koor.
Lees het rapport Onzichtbaar is veilig en het grote aantal aanbevelingen dat daarin staat.
Wil jij meepraten over dit onderwerp en meedenken over wat zelforganisaties en instanties nog meer kunnen doen om te zorgen voor een veilige samenleving voor LHBTIQ+ personen? En wat je als professional kan bijdragen, zodat iedere Rotterdammer zichtbaar zichzelf kan zijn? Kom dan naar ons Kennisatelier over dit onderwerp op 13 juni 2023.
Posters over gendertwijfel, protesten tegen dragqueens of belaging van jongeren in hun safe space: LHBTIQ+ personen ervaren de laatste jaren veel onbegrip of zelfs haat. Deze haat lijkt uit conservatieve hoek te komen en in omvang en ernst toe te nemen.
De Monitor Discriminatie regio Rotterdam bevestigt dit beeld. Geslacht en seksuele gerichtheid zijn de derde en vierde meest gemelde discriminatiegronden bij antidiscriminatievoorzieningen. Bij de politie staat seksuele gerichtheid op de tweede plek. Er kwamen meldingen binnen van incidenten waarbij mensen bewust vanwege hun seksuele gerichtheid zijn uitgescholden, mishandeld of bedreigd.
Deze toegenomen dreiging levert een dilemma op voor LHBTIQ+ personen. Enerzijds is zichtbaarheid, ontmoeting en kennismaking een bewezen effectieve methode om op lange termijn vooroordelen tegen te gaan en acceptatie te vergroten. Maar wat als die zichtbaarheid op de korte termijn vooral zorgt voor negatieve reacties, haat of intimidatie?
Je veilig voelen is essentieel om te kunnen participeren in de samenleving. Wat kunnen zelforganisaties, maatschappelijke organisaties en instanties doen om te zorgen voor een veilige samenleving voor LHBTIQ+ personen? En wat kun je als professional bijdragen, zodat iedere Rotterdammer zichtbaar zichzelf kan zijn? Denk en praat over mee tijdens ons Kennisatelier!
Wanneer? Dinsdag 13 juni 2023, van 12.30 uur tot 15.30 uur (inloop vanaf 12.00 uur)
Waar? Actiegroep Oude Westen, Gaffelstraat 1-3 Rotterdam
Voor wie? Rotterdamse professionals die willen meedenken over het vergroten van de inclusie en veiligheid(sbeleving) van LHBTIQ+ personen.
Programma (voorlopig)
12:00 – inloop 12:30 – Welkom en programma 12:45 – Kennismaking en ijsbreker 13:00 – “Wat weten we al?” – Zichtbaarheid en veiligheid van LHBTIQA+ personen in Rotterdam 13:30 – In gesprek met Regenboog Veiligheidsalliantie; Hoe zit het met de aanpak van veiligheid LHBTIQA+ personen in Rotterdam? 14:00 – Pauze 14:15 – Good Practices; praktijkvoorbeelden van interventies gericht op veiligheid en/of zichtbaarheid van LHBTIQA+ personen. 14:30 – Groepssessies; wat leren de good practices ons? Wat kun je zelf doen in de eigen praktijk? 15:15 – Plenaire terugkoppeling 15:25 – Afsluiting 15:30 – Netwerken met hapje en drankje
Iedere maand wordt onze Kennisbank aangevuld met de nieuwste onderzoeken en publicaties op het gebied van inclusie, discriminatie en (LHBTIQ+) emancipatie. In de rubriek ‘Nieuw in de Kennisbank’ lichten we een van de publicaties uit. Deze keer de Training Toolkit voor HR-professionals om inclusief te worden voor transgender, intersekse en non-binaire personen.
Je wil graag een inclusieve werkomgeving bieden als HR-professional, maar tegenwoordig moet je met heel veel dingen rekening houden. Om HR-professionals een handje te helpen is er een toolkit gemaakt met tips en handvatten om inclusief te zijn voor transgender, internsekse en non-binaire personen en manieren om hen te ondersteunen.
Voor professionals die nog niet bekend zijn met de terminologie, is het eerste hoofdstuk heel handig. Er wordt algemene informatie gegeven over transgender, intersekse en non-binaire mensen die nodig is om de rest van deze handleiding te begrijpen en algemene do’s en don’ts om een organisatie en beleid te creëren dat echt inclusief is.
Steeds vaker hoor je over ‘transitieverlof’, dat is een langere periode van verlof voor een werknemer om in alle rust en gezondheid in transitie te kunnen gaan. Hoe kun je als HR-professional ermee omgaan als een medewerker in transitie wil en daar verlof voor wil opnemen?
Een ander belangrijk onderdeel is discriminatie of pestgedrag op de werkvloer. Hoe kun je als HR professional handelen als een werknemer meldt gediscrimineerd te worden door een collega, klant of cliënt? En tot slot gaat een hoofdstuk over inclusieve voorzieningen, zoals toiletten, of inclusief taalgebruik binnen de organisatie.
