Ruiten van een Joods restaurant die zijn ingegooid, ophef over antisemitische uitingen binnen de (jongeren)partij Forum voor Democratie en spreekkoren in het voetbalstadion: antisemitisme is helaas nog lang niet verdwenen uit de Nederlandse samenleving. Ook de netwerkers en onderzoekers van IDEM Rotterdam ontvangen regelmatig signalen van antisemitisme in Rotterdam. Joodse mensen zouden liever niet openlijk joods over straat gaan, om nare opmerkingen of erger te vermijden.
Op dinsdag 23 februari 2021 kwamen zo’n dertig professionals online bij elkaar om in gesprek te gaan over antisemitisme. Want hoe ervaren Joodse mensen eigenlijk hun veiligheid in Rotterdam? Is een spreekkoor antisemitisch of ‘hoort het bij voetbal’? En wat kun je als professional doen om bij te dragen aan een inclusieve samenleving voor Joodse mensen? Verschillende sprekers uit de Rotterdamse Joodse gemeenschap gaven hun kijk op deze en andere vragen.
Geschiedenis van Joden in Nederland
De rabbi van de liberale gemeenschap in Rotterdam, Albert Ringer, was de eerste spreker. Hij vertelde over de tragische geschiedenis van zijn eigen familie, maar ook over de geschiedenis van Joden in het algemeen. Hoewel veel mensen antisemitisme vooral met de Tweede Wereldoorlog associëren, heeft de haat tegen Joodse mensen een veel langere geschiedenis. Ook in Nederland.
In de zeventiende eeuw kwamen namelijk de eerste Joodse mensen naar Nederland, veelal als vluchteling uit andere landen waar ze niet geaccepteerd werden. Voor Europese begrippen, had Nederland een welkome en open maatschappij. Toch konden Joodse mensen lange tijd niet volwaardig deelnemen aan de maatschappij. Zo konden ze geen lid worden van een gilde, en dus geen ambacht uitoefenen, geen overheidstaken uitvoeren of grond in bezit hebben. Tot het midden van de negentiende eeuw voorzagen Joodse mensen met ambulante handel in hun levensonderhoud.
Voor de Tweede Wereldoorlog leefden er naar schatting 140.000 Joden in Nederland. Gedurende de Tweede Wereldoorlog zijn hiervan 104.000 mensen vermoord. Dit was procentueel het hoogste van Europa. Mogelijk had dat te maken met de verzuiling: men keek niet om naar mensen uit een andere zuil of groep. Ringer vraagt zich af of dat inmiddels wel veranderd is: komen mensen nu wel op voor een ander? Hij is cynisch: als hij herkenbaar Joods over straat loopt, wordt hij altijd nageroepen. Zichtbaar Joods over straat gaan, zorgt voor onveiligheid.
Feministische Joodse kunst
Om daar verandering in te brengen, moet het beeld van Joodse mensen minder eenzijdig worden. Joodse mensen zijn veel diverser dan de ‘witte man met de lange baard’. Dat is de boodschap van Dalit Lymor, een Joodse, feministische kunstenares. Ze maakt kleurrijke psychedelische illustraties die een kritische spiegel moeten werpen op het politieke klimaat. Hoe ze tot haar feministische kunstenaarschap is gekomen, lees je in dit interview.
Het viel Lymor altijd al op, dat ze buiten de synagoge weinig Joodse mensen tegenkwam. Dat zorgt ervoor dat je je soms erg alleen kan voelen, vooral tijdens de puberteit en jongvolwassenheid. Maar ook later is ze tegen antisemitisme aangelopen, vooral sinds de coronacrisis merkt ze een groei in antisemitische complottheorieën op.
Ook het conflict tussen Israël en Palestina kan in westerse landen zorgen voor een anti-Joods sentiment. Lymor legt uit dat mensen zionisme gelijkstellen aan imperialisme, zonder oog te hebben voor waar zionisme historisch gezien vandaan komt. Omdat Joodse mensen in de geschiedenis nooit ergens volledig geaccepteerd werden, hadden ze behoefte aan een eigen staat. Door de hyperfocus op Israël veranderen Joodse mensen in onderdrukkers in plaats van onderdrukten, aldus Lymor.
Antisemitisme in het onderwijs
Nadat de deelnemers korte tijd in break-outrooms met elkaar verder gepraat hebben, neemt de volgende spreker het woord. Diana Hospers, docent-onderzoeker Practoraat secretariële beroepen, vertelt over antisemitisme in het onderwijs. Hospers is opgegroeid in het katholieke Argentinië en heeft dan ook veel antisemitisme meegemaakt. Ze vertrok dan ook naar Israel om socialistische en zionistisch in een kibboets te leven. Toch belandde ze enige tijd later in Nederland. Hoewel haar joodse identiteit belangrijk voor haar was, kwam ze geen mensen van haar leeftijd met een joodse achtergrond tegen.
Toen ze jaren later in het onderwijs belandde, merkte Hospers op dat jongeren de geschiedenis niet goed kennen. Dat is volgens haar de reden dat er nogal wat antisemitisme onder jongeren voorkomt. Dat geldt zowel voor Nederlandse kinderen als voor kinderen met een migratieachtergrond, volgens haar. Zo is het voor de leerlingen niet duidelijk waarom Joodse mensen vertrokken zijn uit Arabische landen. Om onderling begrip te vergroten, moeten docenten en leerlingen samen de geschiedenis verkennen. Waarom zijn joden in zoveel landen verdreven? Waarom is er zoveel haat? Pas als ieder zijn eigen rol daarin begrijpt, kan antisemitisme begrepen worden.
Onderzoek naar ervaren (on)veiligheid onder Joodse Rotterdammers
Tot slot namen IDEM-onderzoekers Bauke Fiere en Nienke de Wit het woord. Zij gaven alvast een tipje van de sluier over het onderzoek dat zij hebben uitgevoerd naar ervaren (on)veiligheid van Joodse mensen in Rotterdam. Het onderzoek wordt binnenkort gepubliceerd, dus houd onze website in de gaten.
Op de hoogte blijven?
Lijkt zo’n Kennisatelier jou ook interessant en nuttig? Wil je daarom op de hoogte blijven van alle events en bijeenkomsten van IDEM Rotterdam? Meld je aan bij ons netwerk en schrijf je in voor de nieuwsbrief!