Een uitvaart van een dierbare kan mensen diep in de financiële problemen brengen. Vooral als de nabestaande zelf tot een kwetsbare groep behoort. SamSam Uitvaartcoaching helpt nabestaanden een weg te vinden in het doolhof van regels en wetten en ondersteunt bij het regelen van een begrafenis of crematie zonder onnodig hoge kosten te maken. Maar ook wijzen de uitvaartcoaches op de risico’s die zijn verbonden aan het regelen van iemands nalatenschap. “Zeg nooit direct ‘ja’ als iemand je vraagt dit te regelen.”
Een begrafenis of crematie? Wel of geen rituelen? Welke muziek wordt er gedraaid en wie gaat er spreken? Bij het regelen van een uitvaart komen talloze vragen op je af. En dan zijn de financiën nog niet eens aan bod gekomen… Want heeft de overledene een verzekering? Kan de uitvaart betaald worden uit de nalatenschap? Of moet de familie voor alle kosten opdraaien? “Het is al moeilijk genoeg als een dierbare overlijdt”, zegt Ardy Moeijes, oprichtster en projectleider van SamSam Uitvaartcoaching. “Maar als je niet uitkijkt, heb je zo een schuld van twee- tot drieduizend euro opgebouwd.”
Onderverzekerd
Van alle Nederlanders heeft 70 procent een uitvaartverzekering, maar van die groep is 80 procent onderverzekerd. “Mensen willen het goed doen voor een overleden dierbare”, zegt Sherita Thakoerdat, uitvaartcoach bij SamSam. “Nabestaanden zijn emotioneel en willen een waardig afscheid regelen. Het gebeurt vaak dat mensen kiezen voor de duurste opties bij een uitvaart, die sowieso al duizenden euro’s kost, terwijl ze daar helemaal geen geld voor hebben. Schaamte voor armoede speelt daarbij een rol, maar ook onwetendheid over wat er allemaal mogelijk is. Mensen snijden zich dan al snel in de vingers.”
Zo is het bijvoorbeeld niet verplicht om een uitvaartondernemer in de arm te nemen, terwijl dat vaak wel de persoon is die als eerste op de stoep staat. “Zelfs veel gemeentes geven in hun brochures en online informatie aan dat je als nabestaande een uitvaartondernemer moet kiezen”, legt Ardy uit. “Alleen is dat helemaal niet verplicht, je mag een heleboel zelf regelen. Als gemeenteambtenaren al niet goed op de hoogte zijn van de wet- en regelgeving, hoe moet de burger dat dan zijn?”
Volgens Ardy en Sherita hebben uitvaartondernemers de branche in hun greep. “De overheid trekt zich steeds meer terug van het helpen regelen van een uitvaart”, zegt Ardy. “Mensen met een laag inkomen konden rekenen op ondersteuning van de gemeente, die zorgde ervoor dat de uitvaartondernemer betaald werd. Inmiddels is die gemeentegarantie vervallen en is de bijzondere bijstand, waar soms aanspraak op gemaakt kan worden, voor uitvaarten gehalveerd. Dat is meestal niet genoeg voor een begrafenis of crematie, zeker niet als een overledene door noodzaak in het mortuarium van het ziekenhuis moet verblijven.”
Huisbezoek
Via-via komen de uitvaartcoaches van SamSam bij families die financieel in de problemen zitten of daarin dreigen te raken door een uitvaart. Het eerste wat de coaches doen, is een inschatting maken van de financiële situatie van de nabestaanden. “Deze quickscan is noodzakelijk om het juiste traject te kunnen bepalen”, legt Ardy uit. “Er zijn verschillende routes die je na een overlijden kan bewandelen; er zijn verschillende instanties waar je kan aankloppen. Als we een beter beeld hebben van de wensen van de familie en de financiële situatie, dan kunnen we informeren over welke trajecten mogelijk zijn en hoe de kosten zo laag mogelijk gehouden kunnen worden.”
Zo’n huisbezoek, snel na een overlijden, doen de ondersteuners van SamSam altijd met z’n tweeën. “Ten eerste is het heel zwaar om bij een rouwende familie langs te gaan”, vertelt Sherita. “Het zijn natuurlijk lang niet altijd oude mensen die vredig in hun slaap zijn gestorven. We krijgen ook te maken met slachtoffers van geweld, of ernstig zieke mensen. Het is daarom belangrijk om elkaar te kunnen steunen. Ten tweede willen we voorkomen dat een casus niet afgemaakt kan worden. Er kan nu eenmaal ook altijd met ons onverwacht iets gebeuren.”
Praten over de dood
Het beste zou zijn, om al voordat iemand heengaat over de uitvaart en nalatenschap na te denken. “Het zou fijn zijn als de dood gemakkelijker bespreekbaar wordt”, zegt Ardy. “Soms hebben we met families te maken die nog helemaal niets besproken hebben, ook al ligt een familielid op sterven in een hospice.” Maar nog beter is het om erover te praten als het nog lang niet zo ver is, zodat je bij een plotseling overlijden niet voor het blok wordt gezet. Door een uitvaartondernemer, bijvoorbeeld. De meeste ondernemers werken immers volgens een neoliberaal verdienmodel en hebben niet dezelfde focus als bijvoorbeeld welzijnsorganisaties hebben. “Door vooraf binnen de familie te praten over wensen en financiën, wordt het gemakkelijker om je aan je eigen focus vast te houden.”
Neem de tijd
Het belangrijkste doel van SamSam is eraan bijdragen dat nabestaanden op eigen kracht verder komen. De tijd nemen, is hiervoor het belangrijkste. “Als je in de paniek zit van de dood en ook nog in armoede, is het moeilijk om je weg te vinden in het doolhof van regelgeving”, legt Sherita uit. “Met een paar opmerkingen en tools kunnen we mensen op weg helpen.” Ardy vult aan: “We zijn heel assertief in onze ondersteuning. Als je voor het eerst te maken hebt met het overlijden van een dierbare, dan heb je geen idee wat er allemaal op je afkomt. Je snakt naar adem, dus je neemt alle – al dan niet goedbedoelde – adviezen maar aan. Stel dat je vader in een ziekenhuis overlijdt, dan zegt het ziekenhuispersoneel dat je snel het lichaam moet komen ophalen. Dat is niet alleen om een bed vrij te maken voor een nieuwe patiënt, maar vooral omdat de zorgverzekering van de vader niet meer voor de zorg betaalt. Bij overlijden vervalt de zorgverzekering. Maar er zijn wel flinke kosten verbonden aan het overbrengen van een lichaam drie uur na overlijden naar een mortuarium en de laatste noodzakelijke verzorging: dat kost al gauw 200 euro en je hoeft er niet eens opdracht voor gegeven te hebben.”
SamSam wijst op onorthodoxe alternatieven, die legaal zijn maar niet bekend. “Het is toegestaan om zelf een lichaam te vervoeren, bij wijze van spreken mag dat zelfs op de fiets, mits je de juiste overlijdenspapieren bij je hebt en het lichaam ethisch bedekt is”, legt Ardy uit. “Wat niet is toegestaan is zelf een lichaam begraven of cremeren. Een uitvaart kun je dus nooit helemaal alleen, maar je kan veel meer zelf regelen dan je zou verwachten.”
Nalatenschap
De uitvaart zelf is echter nog maar het begin van het regelwerk nadat iemand overlijdt. Aan de nalatenschap kunnen namelijk allerlei haken en ogen zitten. “Nalatenschap is vreselijk ingewikkeld”, legt Ardy uit. “Als iemand overlijdt moet je binnen drie maanden doorgeven of je als erfgenaam de nalatenschap aanvaardt, verwerpt of beneficiair aanvaardt. Als je niets doorgeeft, bijvoorbeeld omdat je hiervan niet op de hoogte bent, dan heb je automatisch de nalatenschap aanvaard. Als je geluk hebt kan de uitvaart betaald worden uit die nalatenschap en hou je zelf nog en spaarcentje over, maar het is ook goed mogelijk dat de persoon in de schulden zit. Dan is de kans groot dat je met de kosten voor de uitvaart én die schulden zit.”
Die verantwoordelijkheid voor nalatenschap toebedeeld krijgen, zit al in een klein hoekje. “Wettelijk gezien ben je als familie niet verplicht om een uitvaart te regelen. Er wordt gesproken van een morele plicht, maar als jij daar om wat voor reden niet aan wil voldoen, dan hoeft dat niet. In dat geval wordt de burgemeester de opdrachtgever voor de uitvaart.”
Toch zullen de meeste mensen willen helpen als een dierbare overlijdt. “Natuurlijk willen de meeste familieleden zorgdragen voor een mooi afscheid”, zegt Ardy. “Alleen weten veel mensen niet dat het daar vaak niet bij blijft. Je kan ook aansprakelijk gehouden worden voor allerlei financiële kwesties. Die verantwoordelijkheid kan al bij jou komen te liggen als je in bepaalde gevallen alleen maar het huis hebt leeggehaald. Zonder iets getekend te hebben. Zeg dus nooit direct ‘ja’, als iemand vraagt een uitvaart of nalatenschap te regelen.”
Vrijwilligers
De uitvaartcoaches van SamSam bieden op vrijwillige basis ondersteuning. Omdat het nogal wat kennis en ervaring vraagt om nabestaanden van de juiste informatie te voorzien en een goede inschatting te maken van de financiële situatie van een rouwende familie, krijgen de coaches een intensieve opleiding die speciaal voor SamSam is ontwikkeld door docente Ria Middelham van Duende Training en Coaching. “In ruil voor die kosteloze opleiding, vragen we vrijwilligers om ten minste twee jaar voor ons actief te blijven”, legt Ardy uit. “Dat kan zwaar zijn, want sommige vrijwilligers die zich bij ons melden hebben een romantisch beeld van de uitvaartcoaching. Ze denken dat ze bloemen mogen dragen, koffie schenken of spreken bij een uitvaart. Maar dat is het niet, je wordt geen uitvaartverzorger.”
SamSam heeft altijd mensen nodig die anderen in de hele brei van wat er bij een uitvaart komt kijken kunnen ondersteunen. Het gaat erom dat ze de juiste informatie geven en laten zien hoe nabestaanden dingen anders kunnen doen, zodat ze een weloverwogen beslissing kunnen nemen. Begin 2020 start SamSam met een nieuwe scholing. Meer weten? www.samsamuitvaartcoaching.nl