Europese landen moeten de rechten van transgender personen (kort geschreven: trans personen) beter beschermen. Dat staat in een rapport van de Raad van Europa dat op 14 maart 2024 is gepresenteerd. Ondanks dat trans personen zichtbaarder zijn en er ook vooruitgang is geboekt, maken trans personen in Europa nog altijd discriminatie mee. Het rapport behandelt onder andere discriminatie van trans personen in de gezondheidszorg.
Uit de laatste survey van Transgender Netwerk blijkt dat zestig procent van de ondervraagden discriminatie in de Nederlandse zorg ervaart. Het komt bijvoorbeeld regelmatig voor dat de zorg die trans personen nodig hebben in een psychisch hokje worden gestopt. De voormalige voorzitter van Transgender Netwerk, Brand Berghouwer, heeft er zelf ook ervaring mee. Hij ging met buikklachten naar de gynaecoloog die hem vervolgens terug naar huis stuurde en zei dat hij maar naar de genderkliniek moest gaan. Ze ging er namelijk van uit dat de klachten psychisch van aard waren en te maken hadden met het trans-zijn. Uiteindelijk klopte hij voor een second opinion aan bij een andere gynaecoloog die hem wel lichamelijk onderzocht. Hij bleek drie goedaardige tumoren te hebben.
“Trans personen hebben regelmatig te maken met ongepaste nieuwsgierigheid van hulpverleners, het negeren van de behoeftes van trans personen en het onder druk worden gezet om medische of psychologische tests te ondergaan.”
Het is niet uitzonderlijk dat trans personen tegen zulke problemen aanlopen in de zorg. Uit een eerder onderzoek van de European Union Agency For Fundemental Rights (FRA) komt ook naar voren dat trans personen regelmatig te maken hebben met bijvoorbeeld ongepaste nieuwsgierigheid van hulpverleners, het negeren van de behoeftes van trans personen en het onder druk worden gezet om medische of psychologische tests te ondergaan. Daarnaast ervaren trans personen soms angst en schaamte bij fysiek onderzoek van hulpverleners als gevolg van het ontbreken van kennis over genderdysforie.
Om discriminatie en ongemak te voorkomen is het belangrijk dat er meer aandacht komt voor transgender lichamen in studies en nascholing. Sociaal professionals binnen de gezondheidszorg moeten bewuster omgaan met gender, het gesprek aangaan en zich laten adviseren door mensen die hier verstand van hebben. Denk bijvoorbeeld aan een organisatie als Trans In Eigen Hand. We spraken met de voorzitter Denna Sikkema (zij/haar, die/diens).
Wat doet Trans In Eigen Hand?
Trans personen lijden onder onnodig lange wachttijden binnen de Nederlandse transgenderzorg. Trans In Eigen Hand en andere stakeholders (Trans United EU bijvoorbeeld) pleiten voor genderbevestigende zorg op basis van ‘zelfbeschikking’. Hierbij ligt het initiatief bij de zorgverlener en is de zorg patiëntgericht. Binnen deze vorm kan je bijvoorbeeld endocrinologische zorg bij de huisarts starten. Nederlandse huisartsen zijn namelijk bevoegd om hormoonbehandelingen voor te schrijven en dit gebeurt ook, maar helaas nog op geringe schaal.
Waarom is genderbevestigende zorg belangrijk?
Deze vorm van zorg gaat uit van het principe dat de patiënt zelf het beste aanvoelt wat diens eigen genderidentiteit is en in welke mate medische transitie gewenst is. Nu werken we met een systeem waarin een psycholoog jou gaat vertellen of je trans bent of niet. De meeste trans personen weten dit wel al wel, maar voor sommigen is het prettig om samen met een psycholoog hun genderidentiteit te onderzoeken.
“Veel trans personen staan minimaal 2 jaar op een wachtlijst voor transitie.”
De stijgende zorgvraag, een al overbeladen systeem en de onnodige pathologisering van trans personen zorgen ervoor dat een intake vaak de grens van één jaar overschrijdt. Veel trans personen staan daarom minimaal 2 jaar op een wachtlijst voor transitie. Uit onderzoek blijkt dat het risico op suïcide voor trans personen het hoogst lijkt te zijn als ze op een wachtlijst staan. Daarom is het cruciaal om dit systeem te veranderen. Huisartsen kunnen een belangrijke rol op zich nemen om de druk tijdens deze kwetsbare periode te verlagen.
Als we even een stapje terugzetten, kan je dan uitleggen hoe de transgenderzorg er in Nederland uitziet?
Zoals veel zorg werkt de transgenderzorg via een poortwachtersysteem. Dit houdt in dat patiënten voor specialistische zorg eerst een verwijzing moeten krijgen van de huisarts. Trans personen die naar de huisarts gaan voor een medische transitie worden vaak standaard naar het Amsterdam UMC verwezen. Veel huisartsen weten niet dat er ook andere plekken zijn die transgenderzorg aanbieden. Daarnaast kan een huisarts iemand ook alvast doorverwijzen naar een logopedist. Bij trans personen past de stem soms niet goed bij het geslacht waar ze zich prettig bij voelen. Een logopedist kan daarbij helpen. Wij bieden dus onder andere informatie over andere plekken waar je mensen naar kan doorverwijzen en waar de wachtlijsten een stuk korter zijn.
Wat zijn dat precies voor plekken?
In de volksmond noem je dat multidisciplinaire teams. Vaak zijn dit psychologenpraktijken die samenwerken met chirurgen, endocrinologen en dat soort medische professionals. Samen leveren zij dan eigenlijk het volledige pakket zorg aan een trans persoon wat een universitair ziekenhuis ook levert.
Er wordt nog steeds op een vrij medische manier naar trans personen gekeken. Je moet namelijk heel lang wachten op een gesprek met een psycholoog. Zij beoordelen vervolgens of je wel echt transgender bent. Wat vind jij van deze aanpak? Waarom ben jij voorstander van het zelfbeschikkingsmodel?
Vanuit Trans In Eigen Hand vinden we dat de transzorg zoals deze er nu uitziet in Nederland niet goed werkt. Dit heeft onder andere te maken met dat er een tekort is aan psychologen waardoor de zorg enorm vastloopt. Het zelfbeschikkingsmodel kan hiervoor een oplossing bieden. In een land als de Verenigde Staten wordt al gewerkt vanuit het zelfbeschikkingsmodel. Huisartsen, psychologen en endocrinologen kunnen zelf besluiten om de zorg te starten. Als je vervolgens kijkt naar het spijtpercentage van trans personen komen die percentages overeen met Nederlandse cijfers. Wij denken daarom dat al die voorzichtigheid eigenlijk niets oplevert. Het resulteert in lange wachttijden en een betutteling van transgendermensen op hun identiteit. Daarnaast vrezen we ook dat het uiteindelijk levens kost. Transgender personen doen 5 tot 10 maal zo vaak een zelfmoordpoging en hebben 7 keer vaker suïcide-gedachten in vergelijking met niet-transgenders. Als je vervolgens jarenlang moet wachten op hulp, dan vergroot het de kans dat een persoon met genderdysforie zichzelf daadwerkelijk van het leven berooft.
“Trans personen doen 5 tot 10 maal zo vaak een zelfmoordpoging en hebben 7 keer vaker suïcide gedachten in vergelijking met niet-transgenders.”
Wat is de belangrijkste missie van Trans In Eigen Hand?
De belangrijkste missie is dat het zelfbeschikkingsmodel wordt ingevoerd in Nederland, of dat het in ieder geval een optie is om dit te kunnen kiezen. Ondertussen willen we er alles aan doen huisartsen te ondersteunen in wat ze wel kunnen. Door de lange wachtlijsten in de transgenderzorg doet een grote groep mensen aan zelfmedicatie. Als een transpersoon bij de huisarts komt en dit deelt, is de eerste reactie van een huisarts vaak dat die daarmee moet stoppen. Wij vinden het belangrijk dat een huisarts juist hierop anticipeert door de persoon te ondersteunen in het zo veilig uitvoeren van zelfmedicatie. De huisarts kan bijvoorbeeld een bloedonderzoek doen of advies inwinnen bij een endocrinoloog om te kijken of de trans persoon de zelfmedicatie op de juiste manier uitvoert. Uiteindelijk hoop ik dat we kunnen toewerken naar een situatie waarin de huisarts zegt ‘hier is de juiste informatie die jij nodig hebt om een beslissing te kunnen maken en ik ga je hierbij helpen. Je mag zelf kiezen wanneer je wat gaat doen.’
Wat bieden jullie huisartsen aan?
Er is grote behoefte aan informatievoorziening. Dus we vertellen de huisartsen en andere zorgverleners hoe de transgenderzorg eruitziet in Nederland. Denk bijvoorbeeld aan informatie over wat wel en niet kan, hoe het is geregeld binnen de verzekering, wat mogelijke zorgvragen zijn, over wachttijden en ga zo maar door. Ook is inclusief taalgebruik belangrijk. Spreek je iemand aan met meneer/mevrouw, of gebruik je eerst de naam en vraag je vervolgens naar iemands voornaamwoorden? Vervolgens is het belangrijk dat deze aanhef correct in het dossier komt te staan zodat correspondentie goed verloopt. Ook is het belangrijk dat huisartsen weten dat lichamelijk contact voor trans personen gevoelig kan zijn. Daar dient een huisarts ook bedachtzaam mee om te gaan.
“Het is belangrijk dat huisartsen weten dat lichamelijk contact voor trans personen gevoelig kan zijn.”
Met welke instelling kunnen huisartsen trans personen het beste begeleiden?
Als ik mensen iets kan meegeven is het dat je niet moet denken dat je het niet kan, of dat je ergens geen verstand van hebt en je diegene dus maar doorstuurt. Verdiep je erin en probeer iemand te helpen. Stel veel vragen.
Woordenlijst
- Gender Het gevoel van mannelijk, vrouwelijk, beide, of geen van beide zijn. Iemands gevoel van gender hoort bij de persoon, en kan hetzelfde zijn als iemands geslacht, of juist anders.
- Genderbevestigende operatie Operatie(s) aan primaire en secundaire geslachtsorganen en gezicht, waardoor het lichaam zo veel mogelijk in overeenstemming wordt gebracht met de genderidentiteit.
- Genderdysforie Discrepantie tussen het biologische geboortegeslacht en de genderidentiteit.
- Genderidentiteit Je genderidentiteit gaat over hoe je jezelf voelt en beschrijft wanneer je het over je eigen lichaam en geest hebt. Dit is onafhankelijk van iemands geslacht.
- Genderexpressie Genderexpressie omvat de manier waarop je je genderidentiteit naar anderen communiceert. Denk hierbij aan de kledingkeuze of make-up. Hoe iemand zichzelf presenteert kan overeenkomen met, maar ook afwijken van, hun sekse of genderidentiteit.
- Geslacht Dit verwijst voornamelijk naar de genitale geslachtskenmerken.
- Intersekse Persoon bij wie zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken aanwezig zijn.
- Non-binair Iemand die zich niet exclusief identificeert als man of vrouw.
- Sekse / geslacht Het bij geboorte vastgestelde of na geslachtsaanpassing aangenomen geslacht.
- Transgender Term voor iemand wiens genderidentiteit niet overeen komt met het geboortegeslacht.
- Transitie Alle interventies en acties die nodig zijn om de overgang te maken van het ene naar het andere geslacht.