Een fles duurzaam wasmiddel om blinde vlekken weg te wassen. Dat is de prijs die onderzoeksjournalist en podcastmaker Zoë Papaikonomou samen met Radio 2 DJ One’sy Muller in Bonte Was Podcast uitdeelt aan mediamakers die te veel stereotypen gebruiken. Ze is ook medeauteur van het mediakritische boek ‘Heb je een boze moslim voor mij?’ Volgende week staat ze Rotterdamse professionals te woord in het IDEM Kennisatelier ‘Maar je zei toch jongens?’, over gender en stereotypen. We vroegen haar om alvast een tipje van de sluier te lichten.
Wat voor stereotypen?
Genderstereotypen, dus. Reclames, foto’s of verhalen waarin mannen traditionele ‘mannendingen’ doen en vrouwen traditionele ‘vrouwendingen’. Door continu deze stereotypen tegen te komen, wordt emancipatie een stuk lastiger. Zoë geeft een voorbeeld: “In de beeldbank van WOMEN Inc. zit een voorbeeld van een tv-programma, waarin zes wetenschappers aan het woord komen. De mannen zijn op hun kantoor geïnterviewd, de enige vrouwelijke wetenschapper zit in haar keuken . Los van het feit dat vrouwen überhaupt weinig in beeld komen als deskundige, worden ze vaak nog in relatie tot een thuissituatie of moederschap geportretteerd. Dat geeft een beperkt beeld.”
‘Er zijn nu eenmaal minder vrouwelijke deskundigen’, ‘Ze willen meestal niet meewerken’, zijn veelgehoorde verweren van journalisten, programmamakers of communicatieprofessionals. Dat kan wel zo zijn, meent Zoë, maar het is vooral een teken dat journalisten beter hun best moeten doen. “Journalisten vallen snel terug op hun netwerk, dat vaak beperkt is. Het is gemakkelijker om te kiezen voor sprekers die je al kent, waarvan je weet dat ze gemakkelijk praten. Toch ontslaat je dat niet van de plicht om verder te zoeken, want er is genoeg deskundigheid onder vrouwen.”
Oké, maar hoe zit het dan precies met die stereotypen?
Aan de stereotiepe representatie van vrouwen liggen verschillende mechanismen ten grondslag. Extreme tegenstellingen is er daar een van. “Neem het nieuws over de Technische Universiteit in Eindhoven, die voor openstaande vacatures voorlopig alleen vrouwen wil aannemen”, legt Zoë uit. “In de berichtgeving worden over het algemeen een voor- en tegenstander van dit idee aan het woord gelaten, die het dan moeten gaan uitvechten. Hierdoor blijft de discussie oppervlakkig. Het zou veel diepgaander zijn om twee voorstanders te laten debatteren over een correcte uitvoering van dit plan.”
Terminologie is een tweede mechanisme, dat hardnekkig stereotypen in stand houdt. “Onlangs kwam ik de kop ‘Vrouw wordt directeur Havenbedrijf’ tegen”, vertelt Zoë. “Deze vrouw heeft ook een naam, waarom zou die niet in de kop kunnen? Door continu de nadruk te leggen op gender (wat alleen bij vrouwen gebeurt), wordt het nooit ‘normaal’ dat een vrouw directeur is.”
Het eerdergenoemde voorbeeld, waarbij mannelijke wetenschappers op kantoor en de vrouwelijke wetenschappers in de keuken worden geïnterviewd, is een voorbeeld van ‘othering’. Ook dit mechanisme ziet Zoë keer op keer terug in allerlei communicatie-uitingen.
Hoe moet het dan wel?
Oké, maar veel vrouwen combineren nu eenmaal het moederschap met een baan? En wat is er mis met een vrouw die zich met alle liefde fulltime stort op haar gezin en huishouden? Moeten communicatieprofessionals die dan verbannen naar de archiefkast? Natuurlijk niet, stelt Zoë gerust, maar het wordt een probleem wanneer vrouwen álleen in die hoedanigheid in beeld gebracht worden, of altijd ermee geassocieerd worden, en mannen nooit op die manier in beeld gebracht worden, terwijl ook zij werk en een gezinsleven combineren. “Zorg ervoor dat je heel kritisch bent op jezelf”, licht Zoë toe. “Welke onderwerpen kies je uit voor de nieuwsbrief van je organisatie? En welke woorden kies je (denk aan de kop over de nieuwe directeur van het Havenbedrijf)? Vergeet ook vooral niet om goed na te denken over het beeldmateriaal dat je kiest: staan er altijd zowel mannen als vrouwen op? En staan ze in genderstereotype omgevingen?”
Ook op strategisch niveau is het goed om als organisatie na te denken over de taal en beelden die je gebruikt. Gebruik je de vrouwelijke of mannelijke functietitel in een vacature? Benoem je specifiek dat je zoekt naar vrouwen én mannen én mensen die buiten dit spectrum vallen? “Het is goed om hier echt over na te denken”, zegt Zoë. “Gebruik je altijd directeur, of kies je toch liever voor directrice en directeur? Ik heb niet het antwoord voor je, maar het is van belang is om een keuze te maken en deze consequent toe te passen.”
Makkelijker gezegd dan gedaan
Alles goed en wel, maar de meeste communicatieprofessionals hebben hun handen al vol aan de taken die ze op hun bordje krijgen. “Vooral bij kleine organisaties zie je dat communicatieprofessionals veel taken op zich krijgen”, erkent Zoë. “Het is dan ook begrijpelijk dat het als extra werk aanvoelt. Het kost in het begin nu eenmaal meer tijd om bij iedere nieuwsbrief en iedere socialmediapost weloverwogen inclusief te werk te gaan. Veel werkgevers realiseren zich dat niet. Daarom is het van belang hierover in gesprek te gaan met je collega’s en leidinggevende. Bespreek wat je als organisatie wil uitdragen en hoeveel tijd je denkt nodig te hebben om dat te realiseren.”
Meer weten?
Wil je meer weten over het herkennen en voorkomen van genderstereotypen in de manier waarop je communiceert? Bezoek dan het IDEM Kennisatelier ‘Maar je zei toch jongens’ op donderdag 4 juli 2019 in Rotterdam. Meer informatie of aanmelden? Stuur een e-mail naar m.modderman@radar.nl