Historicus en journalist Tessa Hofland maakte de podcast ‘Nooit bewust opgeslagen, over het Rotterdamse slavernijverleden’. In de vierdelige serie behandelt ze iedere aflevering een ander thema. Zo neemt ze je mee naar plekken in Rotterdam waar je nog sporen van het slavernijverleden kan zien en interviewt ze onderzoekers die migratiestromen in en uit Rotterdam in kaart gebracht hebben.
Hoe ben je op het idee gekomen voor deze podcast?
Tijdens gesprekken over het slavernijverleden hoorde ik mezelf steeds weer zeggen dat het ook een Nederlands verleden is, en dus ook Rotterdams. Maar dat past niet bij het beeld dat veel mensen hebben van slavernij, want het wordt alleen maar verteld als iets dat overzees gebeurde. Het wordt bijna als excuus gebruikt: ‘Het gebeurde niet hier, dus we konden er niets van weten.’ Zelf heb ik tijdens mijn studies kennis opgedaan over het slavernijsysteem op de Caribische eilanden, maar ik wilde ook mijn eigen omgeving kunnen duiden. Hoe heeft het slavernijverleden een impact gehad op mijn eigen stad, op Rotterdam dus.
Waarom is dat belangrijk?
De koloniale geschiedenis werd altijd neergezet als iets wat mensen onderscheidt. Maar dat is niet de basis die je wil hebben in een stad, of land. Het is namelijk een gedeelde geschiedenis, een geschiedenis die ons verbindt. Misschien waren je voorouders slachtoffer van het systeem of iemand die eraan heeft meegewerkt, en dat is een groot verschil maar toch is het een gedeeld verleden.
Kun je als witte vrouw dat verhaal vertellen?
Om allerlei redenen heb ik met die vraag geworsteld. Moet ik hier als witte vrouw wel een voortrekkersrol in nemen? Een aantal gesprekken hebben mij ervan overtuigd om het toch te doen. Een van de redenen was dat ik de mogelijkheid had om met een klein financieel risico deze podcast te maken. Ik heb een parttime baan en dus een inkomen. Bovendien had ik de nodige kennis en ervaring als journalist en historicus. Daarnaast is het niet alleen de verantwoordelijkheid van mensen van kleur of van zwarte mensen om dit thema aan te kaarten. Is het niet juist de verantwoordelijkheid van witte mensen, die ooit dit probleem hebben gecreëerd? Ik wilde in ieder geval de basis leggen van deze geschiedenis, zodat die last niet altijd bij anderen komt te liggen. Het is de geschiedenis van onze, dus ook van mijn stad die ik vertel.
Vanwaar de focus op Rotterdam?
Mijn fascinatie begon breder, namelijk met het idee van het Koninkrijk. In 2012 ging ik naar Curaçao voor mijn studie. Het idee van het Koninkrijk was nog vaag voor me, dus ik wilde daar naartoe om er meer over te leren. Ik ben later ook op Saba, St Eustatius en St Maarten, Aruba en Bonaire geweest. Daarmee had ik het hele Koninkrijk gezien.
Op Curaçao merkte ik dat je sporen van het slavernijverleden makkelijker kon terugzien dan in Nederland. Dat begon me te storen: waarom is de geschiedenis daar zo duidelijk en leren we er hier zo weinig over? Ik woon in Rotterdam, dus ik wilde mijn eigen stad ook op dit vlak leren kennen.
Wat heeft je het meest verrast tijdens het maken van de podcast?
Waar ik me het meest over verbaasde, was de echo die altijd klonk: ‘Hoe konden we dat nou weten?’ Maar Rotterdam is meer dan de haven, de scheepsbouwers, de jeneverstokers. Er zijn altijd mensen in Rotterdam geweest die het slavernijsysteem met eigen ogen hebben gezien, of zelf slachtoffer waren van het systeem. Zwarte mensen en mensen van kleuren waren ook altijd in de stad. Die moeten verhalen hebben verteld, en die moeten zijn meegenomen naar andere plekken. Toen al moeten er verhalen rondgegaan zijn over hoe tot slaaf gemaakten behandeld werden, dat er lijfstraffen werden uitgedeeld, dat ze urenlang moesten werken in de brandende zon. Het verrassende is dat ook in die tijd geprotesteerd werd, maar toch zijn op een gegeven moment de verhalen verstomd.
Heb je enig idee waarom dat zo was?
Deze vraag heb ik gesteld aan Alex van Stipriaan, hoogleraar Caribische geschiedenis aan de Erasmus Universiteit, die ook betrokken is bij het Rotterdamse onderzoek naar het slavernijverleden van de stad. Hij legde uit dat het systeem van onderdrukking en mensen onmenselijk behandelen, dat we honderden jaren in stand gehouden hebben, op een gegeven moment niet meer bij ons zelfbeeld paste. Er waren bijvoorbeeld al eerder herdenkingen van het slavernijverleden, maar die waren op zeker moment gestopt. En door de wereldoorlogen in de twintigste eeuw, is het waarschijnlijk nog meer naar de achtergrond verdwenen.
Wat zou iedere Rotterdammer moeten weten van de geschiedenis van de stad?
Rotterdam is niet ontstaan uit de as van het bombardement in 1940. Rotterdam heeft een lange geschiedenis, het is een hele oude stad. Het was een van mijn drijfveren om te laten zien dat de Rotterdamse geschiedenis niet begint bij het bombardement in de Tweede Wereldoorlog. Daarvoor had je het slavernijverleden, allerlei migratiestromen, noem maar op. Ook dat hoort allemaal bij onze geschiedenis.
Online Kennisatelier over racisme
Wil je meer weten over het slavernijverleden van Rotterdam en de relatie met hedendaags racisme? Neem dan deel aan ons online Kennisatelier ‘All lives matter: ja toch, niet dan?’, waar Tessa Hofland een van de sprekers is. In onze agenda vind je meer informatie over het Kennisatelier of meld je direct aan!