Bij sommige organisaties lopen vrijwilligers de deuren plat, andere moeten ze er aan de haren bij trekken. Als het voor bepaalde organisaties nu al lastig is om voldoende vrijwilligers te vinden, hoe moet dat dan in de toekomst? We vroegen het aan Lucas Meijs, hoogleraar Strategic Philantropy and Volunteering aan de Rotterdam School of Management van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
“Al twintig jaar schommelt het percentage vrijwilligers in Nederland tussen de 40 en 50 procent”, zegt Meijs. “Dat komt nu neer op zo’n zeven miljoen vrijwilligers. Het is wel zo dat de tijd die aan vrijwilligerswerk besteed wordt gemiddeld per persoon terugloopt. Daardoor lijkt het voor sommigen dat Nederlanders weinig aan vrijwilligerswerk doen, maar dat is dus allerminst het geval. Er zijn nu eenmaal organisaties waar mensen graag werken en plekken waar mensen minder graag werken.”
Vrijwilligerswerk of niet?
Ook de definitie van vrijwilligerswerk die iemand hanteert, heeft invloed op dit beeld. “Het probleem is dat we vaak praten over vrijwilligers alsof het werknemers zijn”, legt Meijs uit. “Maar bij vrijwilligerswerk gaat het niet om functies, het gaat om de beloningsstructuur (0 euro). In principe valt alles wat je buiten je eigen huishouden voor anderen of de samenleving doet zonder ervoor betaald te krijgen, onder vrijwilligerswerk. Stel dat je met vijf buren met een migratieachtergrond samenkomt om dozen in te pakken met spullen voor arme mensen in het thuisland, dan is dat vrijwilligerswerk. Anderen, met een smallere invulling, zullen echter hameren op een formele organisatie die erachter moet zitten.”
Een ander aspect dat invloed heeft op de definitie van vrijwilligerswerk is tijd. “Als ik vijf minuten spendeer om een politieke petitie door te sturen, dan zie ik dat als vrijwilligerswerk. Het is namelijk een politieke actie waar ik niet voor betaald krijg”, zegt Meijs. “Anderen zouden het pas als echt vrijwilligerswerk zien als iemand urenlang de straat op gaat om anderen die petitie te laten ondertekenen.”
Structureel tekort
Los van de persoonlijke interpretatie van wat vrijwilligerswerk is, doet Nederland het wereldwijd gezien goed als het om aantallen gaat. Toch zijn er steevast twee groepen waar je een tekort aan vrijwilligers ziet: in bestuursfuncties en in de zorg. Los daarvan zijn er organisaties die áltijd meer vrijwilligers kunnen gebruiken. Zo zijn er ongeveer dertigduizend vrijwilligers die namens De Zonnebloem mensen thuis opzoeken, maar daar kunnen er altijd meer bij. Dat is niet omdat ze zo weinig vrijwilligers hebben, maar omdat er zoveel eenzame mensen zijn.”
Daarbij is de behoefte niet altijd concreet. “Bijna alle organisaties antwoorden volmondig ‘ja’ op de vraag of ze meer vrijwilligers kunnen gebruiken, maar specifieke vacatures zijn er vaak niet”, zegt Meijs. “Daarnaast kun je proberen meer vanuit de behoefte van de vrijwilliger te denken in plaats van de organisatie. Als je iemand zoekt voor een dinsdag, maar de vrijwilliger kan alleen op woensdag, kun je dat dan verschuiven? Vraag je ook af of je misschien werk aanbiedt dat veel mensen simpelweg niet leuk vinden om te doen? Of is het misschien werk dat maar een beperkt aantal mensen kan?”
Schieten met hagel
“Veel organisaties schieten met hagel als ze zoeken naar vrijwilligers, terwijl ze een gerichte zoekactie zouden moeten opzetten”, legt Meijs uit. “Denk bijvoorbeeld na over de plek waar je flyers ophangt. Stel dat je iemand zoekt om een praatgroep voor transgender personen te begeleiden, hang dan geen flyers op bij een conservatieve leesclub. Of wanneer je als tafeltje-dekje chauffeurs nodig hebt, ga er dan niet automatisch van uit dat iedereen een rijbewijs heeft.”
Veranderingen door technologie
Door technologische ontwikkelingen is vrijwilligerswerk veranderd, maar het biedt ook nieuwe mogelijkheden. “Het grootste voordeel is dat vrijwilligerswerk minder plaats- en tijdgebonden te maken is”, zegt Meijs. “Campagnevoeren voor een politieke partij kan op Twitter terwijl je op de trein staat te wachten. Of kletsen met eenzame ouderen kan via de chat als je zelf thuis op de bank zit. Of geld inzamelen voor een goed doel, bijvoorbeeld via een sponsorloop, kan via een online crowdfundingsactie in plaats van langs de deuren te gaan. Het is kortom veel gemakkelijker geworden om vrijwilligerswerk te doen.”
Inclusief vrijwilligerswerk
Technologische ontwikkelingen maken bepaalde vormen van vrijwilligerswerk ook juist toegankelijker. “Samen met Australische collega’s hebben we onderzoek gedaan naar een museum in Australië”, vertelt Meijs. “Het museum wilde graag de gehele collectie virtueel beschikbaar stellen. Daarvoor hebben ze de werken gefotografeerd, maar ook de beschrijvingen. Ze hebben online een netwerk van vrijwilligers opgetrommeld om die teksten te laten uittypen. Iemand die op de trein stond te wachten, had dan een deel van beschrijvingen overgetikt. Weer anderen werden gevraagd om de teksten te controleren. Op die manier konden ook mensen die bijvoorbeeld in een rolstoel zitten, vanuit huis vrijwilligerswerk doen en tegelijkertijd de collectie bezichtigen.”
Vormen die verdwijnen
Er komen nieuwe vormen van vrijwilligerswerk bij, maar er vallen ook vormen af. “Organisaties die klagen over het aantal vrijwilligers, zijn vaak organisaties die om zullen vallen in de nabije toekomst”, zegt Meijs. “Denk bijvoorbeeld aan schaakverenigingen, die omvallen omdat we online schaken tegen mensen over de hele wereld. Of als je graag wandelt kun je lid worden van een wandelsportvereniging, contributie betalen en je aan de regels van de vereniging houden. Maar je kan ook via social media vijftig mensen uitnodigen en zelf een wandeltocht houden.”