Cultuursensitief werken: aanbevelingen voor welzijnsorganisaties

In een superdiverse stad als Rotterdam is het belangrijk dat welzijnsprofessionals cultuursensitief werken. Cultuursensitief werken draait om het aansluiten bij de belevingswereld van bewoners. De werkwijze is noodzakelijk voor een goede communicatie tussen professional en cliënt. IDEM Rotterdam deed verkennend onderzoek naar cultuursensitief werken binnen het Rotterdamse welzijnswerk. In dit artikel lees je de aanbevelingen die zijn opgesteld naar aanleiding van het onderzoek en de input uit het Kennisatelier hierover.

In het verkennende onderzoek komt naar voren dat er overeenkomsten zijn tussen de basishouding van een sociaal werker en cultuursensitief werken: allebei draait het om aansluiten bij het individu en zoeken naar wat iemand belangrijk vindt en beweegt in het leven. Maar cultuursensitief werken vraagt meer van een professional. Hiervoor zijn ook zelfreflectie op de eigen ‘culturele bril’ en een open en lerende houding noodzakelijk. De verdieping die cultuursensitief werken nodig heeft, is niet vanzelfsprekend aanwezig binnen welzijnsorganisaties. Binnen de meeste organisaties is geen beleid met betrekking tot de werkwijze, waardoor er geen formele aandacht voor is. 

Structurele aandacht

Deskundigen benadrukken dat het belangrijk is om binnen een organisatie structureel aandacht te besteden aan cultuursensitief werken. Idealiter is het onderdeel van de missie en visie van een organisatie. Het onderwerp moet met regelmaat aandacht krijgen om de kennis binnen de organisatie als geheel op peil te houden en om individuele professionals scherp te houden in hun dagelijks werk. Experts noemen een diverse en inclusieve organisatie als een basisvoorwaarde voor cultuursensitief werken.

Een inclusieve en sociaal veilige werkomgeving betekent een werksituatie waarin iedere professional ruimte voelt om de eigen mening te delen, niet bang hoeft te zijn voor vernedering of intimidatie door collega’s of leidinggevenden en zich optimaal kan ontwikkelen, ongeacht (culturele) achtergrond, huidskleur, gender, seksuele gerichtheid, beperking en sociaaleconomische status.

Niet-inclusieve methodieken

Tijdens het Kennisatelier over diversiteitsensitief werken op 13 april 2023 bracht een welzijnsprofessional in aanvulling op de onderzoeksresultaten naar voren dat de evidencebased methodieken waarmee welzijnsprofessionals zoveel mogelijk moeten werken niet inclusief en cultuursensitief zijn. Deze vaak zeer talige methodieken zijn niet geschikt voor alle Rotterdammers. Dit geldt bijvoorbeeld voor de methodiek voor valpreventie en voor de typologieën van de eenzaamheid. Het werken met evidencebased methodieken vraagt om specifieke aandacht in het kader van inclusief en cultuursensitief werken.

Tips voor het directieteam

• Geef inclusief en cultuursensitief (of liever diversiteitsensitief) werken een duidelijke plaats in de missie en visie van de organisatie, zodat het belang ervan voor alle medewerkers duidelijk is.
• Investeer in diversiteit en inclusie binnen de organisatie als geheel. Het is belangrijk dat de diversiteit in de uitvoerende functies wordt weerspiegeld in onder andere de directie en leidinggevenden.
• Investeer binnen de directie in bewustwording en aandacht voor (onbewuste) vooroordelen en discriminatie door jaarlijks een (verplichte) training aan te bieden over discriminatie en inclusie op de werkvloer.
• Zorg ervoor dat de directie minimaal 1 keer per jaar door leidinggevenden wordt geïnformeerd over knelpunten die professionals ervaren bij inclusief en/of cultuursensitief werken. Besteed hierbij speciale aandacht aan het werken met evidencebased methodieken.  
• Verplicht leidinggevenden en uitvoerende medewerkers om jaarlijks een training te volgen over cultuursensitief werken. Maak deze werkwijze een verplicht (in plaats van vrijblijvend) onderdeel van deskundigheidsbevordering voor medewerkers.
• Overweeg om – bijvoorbeeld als vervolg op een training over cultuursensitief werken – interculturele consultaties te organiseren binnen de organisatie. Tijdens de consultaties vragen professionals collega’s met relevante kennis om advies over problematiek van cliënten waarin culturele en religieuze factoren een rol lijken te spelen. Collega’s met cultuursensitieve en/of specifieke culturele kennis kunnen de rol van consultant op zich nemen.[1]  
• Organiseer intervisie in aanvulling op reguliere teamoverleggen en/of casuïstiekbesprekingen. Een vertrouwelijke setting verlaagt de drempel voor professionals om zich kwetsbaar op te stellen en dilemma’s rondom diversiteit voor te leggen.

Tips voor leidinggevenden

• Houd je eigen kennis op peil over inclusief en cultuursensitief werken.
• Geef het goede voorbeeld door collega’s en anderen open vragen te stellen en openlijk op je eigen opvattingen en handelen te reflecteren.
• Investeer continu in inclusie en sociale veiligheid binnen jouw team. Dit is een voorwaarde voor inclusief en cultuursensitief werken.
• Maak cultuursensitief werken een standaard aandachtspunt tijdens teamoverleggen. Stimuleer dat medewerkers elkaar over hun aanpak en werkwijze bevragen en creëer ruimte om onzekerheid en handelingsverlegenheid bespreekbaar te maken.  
• Overweeg om – bijvoorbeeld als vervolg op een training over cultuursensitief werken – een aantal keer per jaar een teamoverleg in te vullen met de bespreking van interculturele casuïstiek.[2]

Tips voor welzijnsprofessionals

• Houd je eigen kennis op peil over inclusief en cultuursensitief werken. Doe bijvoorbeeld de gratis e-learning ‘Introductie intercultureel vakmanschap voor sociaal professionals’ van Movisie/KIS.
• Wees je bewust van je eigen ‘culturele bril’ en de waarden en normen die jij als mens hebt en hoe dat effect heeft op je professionele handelen.
• Wees je ervan bewust dat er allerlei verschillen bestaan tussen mensen met eenzelfde culturele achtergrond en dat culturen continu in ontwikkeling zijn, omdat het mensen zijn die er vorm aan geven.
• Wees oprecht geïnteresseerd in bewoners en stel (veel) open vragen. Schroom daarbij niet om te laten merken dat je niet overal verstand van hebt.
• Durf in contact met bewoners te benoemen wat in Nederland gebruikelijk is. Zolang je niet oordeelt, is het waardevol om verschillen in opvattingen bespreekbaar te maken.     
• Bespreek ervaren onzekerheid en handelingsverlegenheid met één of meerdere collega’s. Juist van collega’s die (in eerste instantie) minder op je lijken, kun je waarschijnlijk veel leren.

[1] Deze aanbeveling is overgenomen van cultureel antropoloog Cor Hoffer, die veel heeft gepubliceerd over cultuursensitief werken. Zie: Cor Hoffer (2016). Vertelt u mij eens iets meer… Cultuursensitief werken in gezondheidszorg en welzijnswerk. Amsterdam: Uitgeverij SWP.

[2] Ook deze aanbeveling is overgenomen van Cor Hoffer.

Laatste nieuws