Hoe benader ik mensen met DIS op een inclusieve manier?
Meervoudige persoonlijkheden
Veel mensen om ons heen zijn meervoudig: ze zijn dan een systeem van meerdere persoonlijkheden in één lijf. In de psychologie wordt deze conditie Dissociatieve Identiteitsstoornis (DIS) genoemd. DIS ontstaat door trauma in de vroege jeugd.
Mensen met DIS maken veel discriminatie mee in de maatschappij. Vaak wordt hun gedrag niet begrepen. Ze kunnen hierdoor worden buitengesloten.
In dit artikel gaan we in op een inclusieve benadering van mensen met DIS.
(N.B.: niet iedereen in de hier beschreven omstandigheden herkent zich in woorden zoals stoornis, aandoening of beperking. Ook termen zoals problematiek, variatie, divergentie, diversiteit, conditie en kwetsbaarheid kunnen worden gebruikt, afhankelijk van iemands persoonlijke voorkeur.)
Verschillende delen
Sommige mensen die als kind complex trauma hebben ervaren, hebben meerdere persoonlijkheden in één lijf ontwikkeld. Dit wordt ook wel als een meervoudige persoonlijkheid of dissociatieve identiteitsstoornis (DIS) beschreven. De persoonlijkheden waar iemand uit bestaat worden delen, alters of headmates (“hoofdmaatjes”) genoemd. De verzameling persoonlijkheden in één lijf noemen mensen in de gemeenschap vaak een systeem.
Mensen met deze conditie ervaren zichzelf als opgedeeld in verschillende delen, met verschillende herinneringen. Op deze manier blijft het trauma beperkt tot slechts een gedeelte van de persoon, en kunnen de andere delen mentaal overleven. Delen die het trauma-geheugen in zich dragen, hebben vaak niet de kans gehad om te weten dat het trauma voorbij is, en hebben ook niet de kans gehad om op te groeien. Daarom kunnen ze erg kwetsbaar en kinds overkomen op de buitenwereld. Andere delen van het systeem, die altijd het systeem veilig hebben moeten houden of bijvoorbeeld voor familieleden hebben moet zorgen, hebben nooit de kans gehad om kind te zijn. Zij hebben juist altijd heel volwassen en wijs moeten zijn, wat weer tot overbelasting kan leiden.
Vaak zul je als begeleider het deel voor je hebben dat sociaal bekwaam is. Maar het kan zijn dat jij, of iemand in de omgeving, een ander deel in het systeem naar voren triggert of trekt. Het kan dan zijn dat mensen met een DIS opeens heel anders overkomen dan je als begeleider gewend bent. Delen binnen het systeem hebben dan ander gedrag, andere herinneringen, een andere naam, een andere leeftijd of een ander gender. Voor een begeleider is het belangrijk om open te staan voor het systeem dat voor je zit, en om hier niet onnodig sceptisch over te zijn.
Stigma
Meervoudige mensen maken regelmatig stigma mee in de maatschappij. Systeemdelen worden in de popcultuur namelijk standaard als kwaadaardig of gevaarlijk neergezet. Maar in werkelijkheid zijn de persoonlijkheden vaak juist kwetsbaar, beschermend, of lief.
Er bestaan veel misverstanden over alters. Niet iedereen met een DIS heeft bijvoorbeeld volledig geheugenverlies als een ander deel naar de voorgrond komt. En sommige systemen kunnen expres wisselen tussen delen, waardoor ze samen zo goed mogelijk voor hun systeem kunnen zorgen. Dat maakt hun conditie natuurlijk niet minder “echt.”
Op school of op de werkplek kan het zijn dat een meervoudig iemand extra tijd, rust of herhaling nodig heeft. Mocht dit zo zijn, dan kan men samen bespreken hoe een eventueel beleid er het beste uit kan zien.
Niet iedereen ervaart meervoudigheid als een stoornis of ziekte; voor sommige mensen is het juist een krachtige ervaring, een spirituele gewaarwording, of gewoon een manier van zichzelf zijn.
Daarom is het belangrijk om meervoudige mensen gelijkwaardig te behandelen. Je kan ervoor kiezen om het gesprek op een open manier te voeren, zonder ongeloof. En om bij cliënten uit te vragen wat hun eigen wensen en behoeftes zijn.
Praktische tips voor een sensitieve omgang
- Bied rust en ruimte
- Sta open voor meerdere leeftijden, meerdere genders en meerdere perspectieven
- Zet je eigen ongeloof opzij
- Wees kritisch over stereotype ideeën
- Zie mensen met DIS niet als een “gespleten” persoonlijkheid, maar juist een meervoudige persoonlijkheid
- Zeg “jullie” in plaats van “jij” om iedereen aan te spreken
- Ga niet uit van hiërarchie: zeg bijvoorbeeld niet “Naomi heeft Dylan als deel” maar “Naomi en Dylan delen samen het lijf”
- Check hoe een systeem benaderd wil worden, en wees open voor groei hierin
- Praat mét meervoudige mensen, niet alleen over hen!
Uitgebreide ervaringen
Wil je meer lezen over DIS? Lees dan hier ons diepgaande interview met een meervoudig systeem: “Als wij tegen een tandarts zeggen dat we meervoudig zijn, hebben we geen tandarts.”