Hoe kan ik cultuursensitief werken in het welzijn?
Culturele gevoeligheid in het kort
Cultuursensitief werken is belangrijk in het welzijn, zeker in een diverse samenleving. Met culturele gevoeligheid kan je beter aansluiten bij de belevingswereld van bewoners, en kan je dus het welbevinden van mensen in een kwetsbare situatie vergroten.
Door cultuursensitief te werken, hou je rekening met de verschillende achtergronden die mensen kunnen hebben. Denk daarbij aan dingen zoals taal, geloof, eetgewoonten, migratiegeschiedenis, en culturele beleefdheidsvormen. Ook is het belangrijk om je ervan bewust te zijn dat cultuur nauw verbonden is met iemands beleving van gender, seksualiteit, relaties, kwetsbaarheden, verantwoordelijkheden, en (financiële) posities in de maatschappij. Kennis over dit alles draagt bij aan goede communicatie tussen de professional en de cliënt, en aan het opbouwen van een positieve vertrouwensrelatie.
“De essentie van cultuursensitief werken is dat mensen heel erg bereid moeten zijn om vanuit het perspectief van de ander te denken, te voelen en hulp te verlenen, ondersteuning te bieden. En dat dat dus weer gepaard gaat met eerst zicht hebben op wie je zelf bent. Wat zijn jouw waarden en normen, en van daaruit heel bewust handelen in de omgang met anderen en rekening houden met hun perspectief.”
— Züleyha Sahin, kernlid van het Netwerk Cultuursensitief
Onderling begrip
Zonder culturele gevoeligheid bestaat het risico dat professional en cliënt elkaar niet goed begrijpen. De ondersteuningsmethode kan dan op zich goed zijn opgezet, maar toch niet aansluiten bij de belevingswereld van een cliënt. Bovendien kun je als professional “de plank volledig misslaan” wanneer je niet cultuursensitief werkt, en kan je dus cliënten onbedoeld in verlegenheid brengen of zelfs beledigen.
Hoe kan je culturele gevoeligheid het beste vormgeven? Vaak begint het bij een open, nieuwsgierige houding. Cultuursensitief werken betekent namelijk ook dat je als professional afstand kunt nemen van je eigen opvattingen, en dat je je bewust toont van het feit dat iedereen wel een paar vooroordelen heeft. Je kan ervoor kiezen om je eigen kwetsbaarheid te tonen, door aan te geven dat je niet alles weet, en dat je graag meer wil leren.
Ook is het belangrijk om mensen niet over één kam te scheren: er zijn allerlei verschillen tussen mensen met dezelfde culturele achtergrond. Cultuur kan voor iedereen een andere betekenis hebben. Bij het opdoen van culturele kennis bestaat er als keerzijde het risico van hokjesdenken. Het is daarom belangrijk om tegelijkertijd open te blijven staan voor alle individuele voorkeuren en belevingen van cliënten.
Waarom inclusie?
Mensen met een migratieachtergrond krijgen in Nederland vaak te maken met discriminatie en uitsluiting, wat een aanzienlijke impact kan hebben op hun fysieke en mentale gezondheid. Discriminatie leidt niet alleen tot gevoelens van onveiligheid, onzekerheid en minderwaardigheid, maar kan ook direct bijdragen aan chronische stress, angst en depressie. Dit constante gevoel van afwijzing en ongelijkheid maakt mensen letterlijk ziek, doordat het immuunsysteem verzwakt en het risico op hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en andere stressgerelateerde aandoeningen toeneemt. Kort gezegd: meer discriminatie leidt tot minder participatie.
Daarnaast hebben veel mensen met een migratieachtergrond een vluchtverleden, wat betekent dat zij mogelijk traumatische ervaringen hebben meegemaakt zoals oorlog, geweld of vervolging. Deze traumatische ervaringen kunnen langdurige psychische klachten veroorzaken, zoals trauma, angststoornissen en depressie, wat de al bestaande stress en kwetsbaarheid verder vergroot. Het voortdurend leven met de combinatie van discriminatie, uitsluiting en onopgeloste trauma’s veroorzaakt een cumulatief effect dat het welzijn ernstig ondermijnt. Dit vraagt om een zorgzame, begripvolle benadering vanuit professionals die oog hebben voor de complexe realiteit van deze mensen.
Waar begin je?
Vaak staat cultuursensitief werken nog niet structureel op vaste momenten op de agenda, en krijgt dit nog niet standaard aandacht binnen het aanbod van deskundigheidsbevordering. Daarom kan je ervoor kiezen om dit binnen je organisatie te agenderen. Dat kan bijvoorbeeld samen met belangenorganisaties en ervaringsdeskundigen.
Collega’s en samenwerkingspartners met diverse culturele achtergronden kunnen ook van elkaar leren, bijvoorbeeld tijdens een teamoverleg of een casuïstiekbespreking. Let daarbij wel goed op de sociale veiligheid binnen het team: het is belangrijk dat er geen ongevraagd of onbetaald extra werk terechtkomt bij collega’s op basis van hun culturele achtergrond.
Een paar concrete tips voor het bevorderen van culturele gevoeligheid:
- Sta stil bij je eigen normen en waarden, en wees bereid om deze even los te laten, zodat je de ander beter kan begrijpen.
- Speel actief met het herkennen en verminderen van je automatische denkpatronen.
- Geef aan dat je ervoor openstaat om te leren van anderen. Dit creëert een veilige ruimte voor dialoog.
- Geef mensen de ruimte om hun verhaal te doen, en probeer goed te luisteren zonder meteen te oordelen of te interpreteren.
- Vraag naar wat mensen zelf belangrijk vinden, en hoe zij hun cultuur ervaren.
- Blijf altijd flexibel en bereid om je inzichten aan te passen.
- Wees je bewust van de woorden die je gebruikt, en kijk goed of je met taal niemand per ongeluk uitsluit of stigmatiseert.
- Vraag je cliënten of collega’s om feedback over jouw houding en gedrag, zodat je je bewust wordt van mogelijke thema’s waar je nog bij kan leren.
- Respecteer grenzen en privacy: niet iedereen wil praten over hun culturele achtergrond of persoonlijke ervaringen.
- Blijf jezelf ontwikkelen met actuele inzichten die steeds opnieuw ontstaan.
Tip: Meer weten? Lees dan ons uitgebreide IDEM-onderzoek Cultuursensitief werken binnen het Rotterdamse welzijnswerk