LHBTQIA+ en ouderdom

Voor mensen die lesbisch, homoseksueel, biseksueel, transgender, queer, intersekse, aseksueel of op andere manieren niet hetero/cisgender zijn, komen er veel extra uitdagingen kijken bij het ouder worden.

Deze groep heeft vaak minder zichtbaarheid in de seniorenzorg en in welzijnsvoorzieningen, terwijl hun ervaringen en behoeften kunnen afwijken van die van heteroseksuele en cisgender senioren. Voor sociaal professionals is het belangrijk om deze diversiteit in seksuele oriëntatie en genderidentiteit te herkennen, en om passende ondersteuning te bieden.

Queer senioren hebben vaak te maken met een dubbel stigma: leeftijdsdiscriminatie, én discriminatie op basis van hun identiteit. Deze senioren hebben vaak geleefd in tijden waarin queer zijn nog strafbaar of sociaal onacceptabel was, wat heeft geleid tot angst, discriminatie, en in sommige gevallen gedwongen geheimhouding van hun identiteit. Deze ervaringen kunnen leiden tot een terughoudendheid om zichzelf openlijk te identificeren, zelfs in zorg- en hulpverleningssituaties. Ze kunnen veel discriminatie ervaren vanuit medebewoners die ook met deze stigma’s zijn opgegroeid. Veel queer senioren gaan in de pensioenleeftijd daarom weer “terug in de kast.” Hierdoor kunnen zij in de laatste jaren van hun leven in een isolement of een depressie raken.

Culturele gevoeligheid

Afkomst en cultuur kunnen een grote rol spelen in hoe senioren hun identiteit beleven, en in hoeverre zij openlijk kunnen en willen zijn over hun seksuele oriëntatie of genderidentiteit. In veel (sub)culturen, zowel binnen als buiten Nederland, is queer zijn een groot taboe. Dit kan leiden tot een sterk verstoorde relatie met familie en vrienden, of tot verstoting. Daardoor kan een oudere sterk vereenzaamd raken.

Voor veel senioren is het juist in hun laatste jaren belangrijk om als zichzelf te kunnen leven, ongeacht de taboes die zij in hun leven hebben meegekregen. Daarom is extra sensitiviteit geboden in de omgang met deze doelgroep. Denk daarbij bijvoorbeeld aan passende begeleiding vanuit een religieus oogpunt dat aansluit bij de taal en achtergrond van de cliënt. Ook kan het van groot belang zijn om de cliënt in contact te brengen met lotgenoten die een vergelijkbare achtergrond hebben, om vereenzaming te voorkomen.

Een queer oudere kan door de (sub)culturele achtergrond andere woorden voor de eigen identiteit gebruiken dan de hulpverlener gewend is. De cliënt kan de eigen oriëntatie of het eigen gender bijvoorbeeld uiten met woorden zoals “ik ben verkeerd” of “ik ben bezeten.” Het is belangrijk om in zo’n geval niet in de eerste plaats corrigerend op te treden, maar juist een luisterend oor te bieden voor de beleveniswereld van de cliënt, en de decennialange ervaringen die aan de dusdanig zelfbeeld voorafgaan.

Handelsverlegenheid

In de zorg en in het welzijn kunnen hulpverleners handelingsverlegenheid ervaren richting queer cliënten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan:

• Een verpleger die weigert om een intersekse oudere te wassen, omdat de geslachtsdelen van de oudere te “anders” zouden zijn.
• Een arts die weigert om groen licht te geven voor de transitie van een transgender oudere, omdat de uiting van het eigen gender onterecht wordt gezien als verwarring, of omdat het “te laat” zou zijn voor transitie.
• Een hulpverlener die weigert om de identiteit van de oudere te erkennen, en die bijvoorbeeld “jouw goede vriend” zegt over de man van een homoseksuele cliënt, of die “meneer” zegt tegen een transgender vrouw.

Handelsverlegenheid kan worden gezien als een vorm van seniorenmishandeling, ongeacht de intentie van de hulpverlener. Het is belangrijk om zulke gevallen van handelsverlegenheid en onjuiste bejegening intern aan te kaarten, en hier duidelijke normen in te stellen.

In dialoog met belangenorganisaties zoals COC, Roze50+, NNID, Transvisie en Transgender Netwerk kunnen medewerkers de kennis en sensitiviteit opdoen die nodig is voor gelijke behandeling. In Rotterdam kan IDEM direct gratis advies en samenwerking bieden.

Praktische aandachtspunten

• Benadruk culturele en seksuele gevoeligheid: Elke queer oudere heeft een unieke achtergrond. Het is belangrijk om geen aannames te doen over hun ervaringen of identiteit. Stel open vragen, en toon oprechte interesse in hun verhaal zonder vooroordelen.
• Creëer een veilige omgeving: Veel queer senioren zijn in hun leven geconfronteerd met discriminatie en vooroordelen. Zorg daarom voor een omgeving waarin zij zich veilig voelen om te praten over hun identiteit, zonder angst voor afwijzing of oordeel. Neem bijvoorbeeld de medebewoners met evenementen mee in leuke, leerrijke verhalen van ervaringsdeskundigen.
• Tolken en culturele bemiddelaars: Sommige queer senioren met een migratieachtergrond spreken niet vloeiend Nederlands, of voelen zich niet begrepen door zorgverleners met een andere culturele achtergrond. Tolken of culturele bemiddelaars kunnen helpen om deze drempel te verlagen.
• Eenzaamheid en sociale isolatie: Door gebrek aan acceptatie in hun familie en omgeving kunnen queer senioren vaak geïsoleerd raken. Dit probleem wordt verergerd als zij ook uitdagingen ervaren die met ouderdom samenhangen, zoals mobiliteitsproblemen. Sociaal professionals kunnen hierin een rol spelen door sociale contacten te bevorderen, en bijvoorbeeld ontmoetingsgroepen op te zetten die speciaal gericht zijn op queer ouderen.
• Coming out: Voor sommige queer senioren is het nog steeds moeilijk om open te zijn over hun identiteit, zeker binnen zorginstellingen. Bied ondersteuning bij deze beslissing en geef hen de ruimte om zelf te bepalen wat voor hen het beste voelt. Dit kan betekenen dat de cliënt zelf kiest om open te zijn over de eigen identiteit, of juist kiest om het privé te houden.
• Familie: Voor queer senioren kan de band met hun familie complex zijn. In sommige omgevingen is homoseksualiteit of transgender-zijn een taboe onderwerp, en is contact met de familie hierdoor moeilijk of onmogelijk. Sociaal professionals kunnen hierin ondersteunen door begrip en acceptatie te bevorderen in dialoog, zonder dat er te veel druk op de schouders van de cliënt komt te staan.
• Inclusieve beleidsvoering: Organisaties kunnen een inclusie-gericht beleid ontwikkelen, waarin expliciet aandacht is voor queer senioren en hun diverse achtergronden. IDEM kan hierbij ondersteuning en informatie bieden.

Een inclusieve benadering

Voor sociaal professionals ligt er een belangrijke taak in het erkennen en omarmen van de diversiteit binnen de groep queer senioren. Dit betekent: openstaan voor hun verhalen, bewust zijn van de uitdagingen, en begeleiding bieden op maat. Door zowel oog te hebben voor seksuele identiteit en genderidentiteit als voor culturele achtergrond, kan een inclusieve en respectvolle benadering worden gecreëerd, die bijdraagt aan het welzijn van queer senioren in de samenleving.

Zie ook de online training van Movisie: “Hoe ondersteun je LHBT-ouderen bij hulpvragen?”

Een lijst met links

Meer vragen over…