Veel scholen, sport- en speeltuinverenigingen vieren binnenkort het Sinterklaasfeest. Hierbij zal de organisatie ook moeten nadenken over het uiterlijk van Zwarte Piet. Een groeiend aantal mensen vindt immers dat de klassieke Zwarte Piet discriminatie in de hand werkt en niet meer bij het Sinterklaasfeest past. Met welke aanpassingen kan Piet wel voor de dag komen? Hoe pak je dat aan als school of vereniging en met welke zaken moet je rekening houden? Dat lees je in dit artikel. 

Dat veel kinderen Zwarte Piet enthousiast toezingen, neemt niet weg dat bepaalde uiterlijke kenmerken kunnen leiden tot discriminatie en pestgedrag. Onder meer de Kinderombudsman en het College voor de Rechten van de Mens pleiten daarom voor aanpassingen van het Sinterklaasfeest door Zwarte Piet te ontdoen van discriminerende en stereotyperende kenmerken. Hieronder wordt verstaan, een zwart geschminkt gezicht, kroeshaar, volrode lippen, gouden oorringen ed.

Rol van het onderwijs

Het College voor de Rechten van de Mens vraagt het onderwijs ‘voortvarende maatregelen te nemen’. Deze verantwoordelijkheid vloeit voort uit het Internationale Verdrag inzake uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie en het Internationale Verdrag inzake de rechten van het kind. Daarin staat dat een kind recht heeft op onderwijs dat gericht is op respect voor de mensenrechten. In Rotterdam is BOOR een van de schoolbesturen die vorig jaar al met klem heeft gevraagd om Piet te ontdoen van het zwarte kroeshaar en de donkere huidskleur.

Schoorsteenpiet

Voor de klassieke Zwarte Piet zijn voldoende aansprekende alternatieven te verzinnen. Het is toch ook steeds vaker bijvoorbeeld Hoofdpiet, Pietje Paniek, Huispiet of Rommelpiet in plaats van Zwarte Piet. Een charmant alternatief is de Roetpiet of Schoorsteenpiet, die enkel een paar zwarte vegen in het gezicht heeft en daarmee beter aansluit op het verhaal dat Piet door de schoorsteen komt. Ineke Stouten van het Nederlands Centrum voor Volkskunde en sinterklaasdeskundige Frits Booy vinden dat er ook andere historische figuren (matrozen, lakeien en soldaten) in het gevolg van Sinterklaas moeten meelopen, zoals in het verre verleden ook het geval was. Ook de kleuren- of regenboogpiet hebben al hun opwachtinggemaakt.

Enkele praktische do’s en don’ts om rekening mee te houden:

DO’s 

  • Ontdoe Piet van alle kunstmatig aangebrachte raciale kenmerken en attributen (huidskleur, lippen, kroeshaar, oorringen).
  • Bespreek dit besluit met bestuur, personeel, ouderraad en  medezeggenschapsraad.
  • Neem met het onderwijsteam of het verenigingsbestuur een gezamenlijk standpunt in en draag dit ook uit.
  • Communiceer helder en tijdig met ouders. Maak duidelijk waarom je voor deze oplossing kiest.
  • Toch een geschil met ouders of leerkracht? Stel gebruikelijke kanalen beschikbaar (vertrouwenspersoon, ouderraad, medezeggenschapsraad, bestuur).

Don’ts 

  • Pieten die Nederlands spreken met een aangemeten ‘buitenlands’ accent kunnen als beledigend en discriminerend worden opgevat.
  • Piet is respectvol naar Sinterklaas maar zeker niet onderdanig.
  • Sommige organisatoren wachten af wat het Sinterklaasjournaal doet. Waarom? Stel besluitvorming niet langer uit.

Weerstand tegen andere Piet

Veranderingen gaan niet zonder weerstand. Er zijn scholen en verenigingen die het uiterlijk van Zwarte Piet niet willen aanpassen uit angst voor de reactie van ouders of omdat ze de traditie in stand willen houden. Veel mensen vinden het fenomeen Zwarte Piet namelijk niet discriminerend. Op de website van de Kinderombudsman, het College van de Rechten van de Mens en RADAR kun je meer lezen over de relatie tussen Zwarte Piet en discriminatie. Stichting Nederland Wordt Beter heeft de meest gebruikte argumenten voor behoud van Zwarte Piet verzameld en hier kritische kanttekeningen bij geplaatst. Deze informatie kan helpen bij het uitleggen waarom voor verandering is gekozen.

Lespakket

Scholen en andere instellingen die behoefte hebben aan aanknopingspunten voor een inhoudelijk gesprek over Zwarte Piet, kunnen gebruik maken van het lespakket van Stichting Nederland Wordt Beter. In vier lessen worden onder andere  raciale karikaturen en de ontstaansgeschiedenis van Zwarte Piet behandeld. De lessen zijn gericht op kinderen uit groep 7 en 8 maar inhoudelijk ook geschikt voor oudere kinderen en volwassenen.

Nuttige websites