Fotomodellen, rolmodellen op het werk of in het dagelijks leven: transgender personen worden steeds meer zichtbaar in onze samenleving. Toch blijft er veel onbegrip en is gebrek aan kennis een groot probleem, vooral onder professionals. Iris van der Graaf, ondernemer en organisator van Transcafé Rotterdam, hoopt door haar kennis en ervaring te delen de professionals van de toekomst sensitiever te maken voor genderdiversiteit en genderexpressie. Dit doet zij onder andere door te spreken op het symposium ‘All about transgenders’ op 27 november. “Als we beginnen om elkaar te zien als mens, dan hebben we al heel veel gewonnen.”

Waarom is het juist voor professionals zo belangrijk om meer kennis te hebben over transgender personen en de problemen waar zij tegenaan lopen?

Er is een kennishiaat onder professionals, waardoor zij niet de juiste hulp of zorg bieden aan transgender personen. Dat hiaat is ontstaan doordat op de meeste opleidingen waar deze professionals vandaan komen – denk aan HR-managers, sociaal werkers, huisartsen, psychologen, noem maar op – amper aandacht wordt besteed aan genderdiversiteit en genderexpressie. Het is van belang om niet één keer een uurtje tijdens maatschappijleer te wijden aan dit thema, maar om het structureel onderdeel te maken van het curriculum. Op die manier verdwijnt het kennishiaat dat nu bestaat onder professionals.

Kun je een voorbeeld geven van een situatie waarin dat problematisch is?

Neem bijvoorbeeld laboranten die bloedonderzoek doen. Als zij bloedwaarden van een transgender persoon gaan vergelijken met waarden in een tabel die alleen onderscheid maakt tussen man en vrouw, dan wordt mogelijk niet de juiste conclusie getrokken. Of denk aan een transvrouw die een oproep krijgt voor een uitstrijkje, maar nog geen operatie heeft gehad. De systemen van organisaties, bedrijven en instituten zijn nog ingericht op de situatie van tien jaar of langer geleden, terwijl het aantal transpersonen exponentieel gegroeid is de laatste jaren. Die beweging gaat sneller dan instanties kunnen volgen.

Is dat aantal echt gestegen of durven mensen er eerder voor uit te komen?

Ik denk niet dat het aantal transpersonen gestegen is, maar er zijn er wel meer zichtbaar. De omgeving is veiliger geworden en er zijn steeds meer rolmodellen zichtbaar. Mensen die het jarenlang stilgehouden hebben, hebben nu de kracht in zichzelf hervonden om openlijk zichzelf te zijn. Dat komt mede doordat steeds duidelijker wordt dat je als transpersoon prima een eervolle baan kan vervullen en dat je een fijne relatie kan hebben. Doordat steeds meer transpersonen in beeld komen, stijgt het zelfvertrouwen van transpersonen en neemt angst van anderen af.

Toch zijn we er nog niet. Uit een nieuw rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat transgender personen het nog steeds zwaar hebben. Hun ervaren leefsituatie steekt op alle terreinen negatief af in vergelijking met die van cisgender personen.

Er is nog een lange weg te gaan. Dinsdag heb ik in Rotterdam gesproken bij de herdenking van de 369 dodelijke slachtoffers van transfobie, op de Transgender Day of Remembrance. Ook dit jaar hebben honderden mensen hun leven beëindigd als gevolg van transfobie, het zijn schrikbarende aantallen. En dat gebeurt niet alleen in verre landen, maar ook hier in Nederland. Bijvoorbeeld een transgender persoon die op date ging, waarna de ander zich zo bedrogen voelde dat die het recht meende te hebben de transpersoon iets aan te doen. Maar niemand gaat toch zijn/haar/hen diepste geheimen vertellen op een eerste date? Of ouders die vinden dat hun kind de eer van de familie heeft aangetast en daarvoor moet boeten, dat gebeurt in zowel religieuze als niet-religieuze gezinnen. Transfobie komt echt in alle lagen van de samenleving voor.

Hoe kunnen professionals meer oog krijgen voor deze problematiek?

Gendersensitiviteit is het belangrijkste. Ik kwam bijvoorbeeld zelf een keer bij een specialist die transseksualiteit een perversie noemde. In het verleden werd er op die manier over gesproken, maar als hulpverlener zou je hier tegenwoordig sensitiviteit voor moeten hebben. Stel dat je wat minder stevig in je schoenen staat en je wordt op die manier bejegend, dan is de kans reëel dat je alle vertrouwen verliest in de geestelijke gezondheidszorg of hulpverlening in het algemeen.

Dan kun je uiteindelijk nergens meer terecht…

Er ontstaat vaak een sneeuwbaleffect. Als je door je omgeving al uitgekotst bent, als je huisarts je niet begrijpt en je psycholoog je constant bij je oude naam blijft noemen, dan is het heel moeilijk om opnieuw aan de bel te trekken. Daarom is vooral in de crisisopvang meer kennis over transgender personen van levensbelang. Transpersonen die acute hulp nodig hebben – denk aan slachtoffers van huiselijk geweld, mishandeling in de wijk of die ernstig in de knoop zitten met zichzelf in relatie tot het leven – hebben door die achtergrond veelal te maken met multidisciplinaire problematiek. Als ze in de noodhulp daar geen oog voor hebben, krijg je te maken met symptoombestrijding. In de basis is het probleem dat iedereen zichzelf moet kunnen zijn. Als kinderen gewoon zichzelf kunnen zijn en in een veilig thuis opgroeien, dan worden al een hoop problemen voorkomen.

Kan ook de samenleving hier meer sensitiviteit voor ontwikkelen?

Wat je anno 2018 ziet is dat steeds meer transgender personen op een normale manier in beeld worden gebracht. Ze worden in televisieprogramma’s bijvoorbeeld gevraagd als deskundige en toevallig is diegene een transpersoon. Voorheen werden transpersonen alleen als deskundige gevraagd als het over genderdiversiteit ging. Bedrijven kunnen van alles doen om de werkvloer transgendervriendelijk te maken, op de website van Transgender Netwerk Nederland is een gids met tips te vinden. Daarnaast zijn er fotomodellen. Het helpt dat mensen zien dat transpersonen ook heel mooi zijn! Steeds meer mensen hebben wel van het woord ‘transgender’ gehoord en steeds meer mensen komen transpersonen tegen op het werk of in de winkel. Hoe vaker je het ziet, hoe minder gek het wordt.

Toch blijkt het voor veel mensen lastig. Je hoort vaak dat ze ‘al die letters’ zo ingewikkeld vinden.

Het zijn er maar een stuk of zeven, leer ze gewoon uit je hoofd. Als je naar de groenteboer gaat, kun je ook een appel of een banaan bestellen in plaats van zo’n groen, rond ding of zo’n lang geel stuk fruit. Die letters zijn juist handig om dingen te benoemen en helder te maken. Juist voor professionals is het van belang ze te kennen, zodat simpelweg duidelijk gemaakt kan worden waar we het over hebben.

Open staan voor elkaar en in gesprek gaan, dus?

Idealiter wel, maar hoeveel mensen gaan überhaupt nog in gesprek met elkaar? Mensen gaan van A naar B, hebben haast en groeten de buschauffeur niet eens meer. Ik hoop dat we over kunnen gaan naar een samenleving waarin we elkaar zien als mens. Jij bent mens, jij hebt ouders, ik ben mens, ik heb ouders, en samen moeten we er iets moois van zien te maken. Dat geldt voor transgender personen, voor mensen met een migratieachtergrond, voor mensen die blind zijn, en noem alle andere knelpunten maar op waarbij mensen verschillen van de ‘norm’. Als we met elkaar omgaan als mens, dan hebben we al veel gewonnen.

Het Transcafé bestaat inmiddels vijf jaar. Dus daar gaat het in ieder geval wel heel goed?

Ja, we hebben een heel leuk team! Inmiddels worden we zeer gewaardeerd en zijn we in heel Nederland bekend. Het is zelfs zo dat hulpverleners van de VUmc, bijvoorbeeld, mensen doorverwijzen naar het Transcafé. Ieder weekend dat we open zijn – de eerste en derde zondag van de maand – zijn er wel een tot drie nieuwe bezoekers. Mooi is ook dat andere bezoekers op een gegeven moment wegblijven, dan hebben ze hun zelfvertrouwen hervonden en zijn ze druk met hun sociale leven. Er is een verschuiving, maar bezoekers zijn wel trouw.

Ben je professional of actieve burger en wil je meer weten over transpersonen en hoe je je sensitiviteit op dit vlak kan verbeteren? Kom dan naar het symposium ‘All about transgenders’! Het symposium vindt plaats op 27 november, van 13.30 tot 17.30 uur, bij Hogeschool Inholland Rotterdam. Deelname is gratis, maar meld je wel even aan via deze link.