Er liggen allerlei prachtige en ontroerende verhalen verscholen in de herinnering van migrantenouderen: over hun jeugd in hun geboorteland, over de eerste moeilijke jaren in Nederland en hoe ze hier uiteindelijk hun plek hebben gevonden. Daarom startte Pluspunt, expertisecentrum voor senioren en participatie, het project ‘Het verhaal van je leven’. Vrijwilligers gaan uitgebreid in gesprek met een migrantenoudere en tekenen haar of zijn verhaal op. IDEM Rotterdam sprak met de in Turkije geboren Elif Ates en vrijwilliger Betty Notenboom, die Elifs geschiedenis in boekvorm goot.
Elif Ates werd op 2 januari 1949 in Oost-Anatolië (Turkije) geboren. Althans, dat staat in haar paspoort. Want door sneeuw konden geboorteaangiftes nog wel eens op zich laten wachten, dus misschien was ze er al eerder. Haar jeugd in een klein dorpje in het oosten van Turkije was de gelukkigste periode uit haar leven. “In tegenstelling tot mijn oudere zus, stuurde mijn vader mij wel naar school”, vertelt Elif. “Dat was heel bijzonder in die tijd. Ik wilde heel graag leren, ik wilde verpleegster worden. Door te leren voelde ik me vrij.”
Maar verpleegster werd ze niet. Op haar vijftiende vond haar vader een man voor haar. Door zijn werk in Nederland, zou die man goed voor haar kunnen zorgen, zo dacht Elifs vader. Toen Elif zeventien werd, vertrok ze naar Nederland. Die eerste jaren waren vreselijk zwaar. Ze was getrouwd met een man die een stuk ouder was en die ze amper kende. Ze kwam in een onbekend land, waar ze de taal niet sprak. Ze kwam in een pension, vol gastarbeiders met wie ze amper kon communiceren. Elif had nooit echt goed Turks geleerd, in haar dorp spraken ze Zaza. “Na zes weken werd ik op straat gezet door de huisbaas, terwijl mijn man nog op werk was”, vertelt ze. “Ik had geen idee wat de huisbaas tegen me zei, hij pakte gewoon mijn koffers en zette me op straat. Urenlang zat ik op de stoep te huilen.”
Geen spijt
Ondanks de herinnering aan de pijn, vertelt Elif het verhaal met een glimlach op haar gezicht. Ze vindt het fijn dat haar kinderen en kleinkinderen over haar jonge jaren kunnen lezen. Via via had Elif, die erg actief is in de buurt, van ‘Het verhaal van je leven’ gehoord. In eerste instantie zag ze er niets in om haar verhaal aan een vreemde te vertellen. “Maar later besefte ik me dat het toch wel heel leuk zou zijn voor mijn kinderen en kleinkinderen. Mijn kleinkinderen van vijftien en dertien hebben het inmiddels gelezen, die waren helemaal enthousiast!” Ondanks de eerste twijfel, heeft Elif het verhaal inmiddels zelf ook twee keer gelezen. “Ik heb er geen spijt van gekregen!”
Betty tekende het verhaal van Elif op, nadat ze een aantal keer bij haar op de koffie was gegaan. “Elif moest even over de streep getrokken worden”, vertelt Betty, “maar toen ze eenmaal vertrouwd was met mij en het idee, begon ze heel gemakkelijk te vertellen.” Elif vult aan: “Ik heb ook zoveel te vertellen, ik wist eerst gewoon niet waar ik moest beginnen.”
Tweede natuur
Voor Betty is het optekenen van verhalen een tweede natuur. “Schrijven is als ademen voor mij, het gaat vanzelf. Ik ben in 2011 hiermee begonnen en heb inmiddels 26 levensboeken geschreven”, vertelt ze. “Ik was journalist, maar door een burn-out kon ik niet meer fulltime werken. Op een gegeven moment ben ik via een oude buurman in de levensverhalen gerold. Ik ontdekte daarna Pluspunt, waar ik als vrijwilliger aan de slag ging. Ik vond het heel leuk om alle verhalen te horen van zoveel verschillende mensen.”
Het verhaal van Elif trok direct haar interesse. “Ik ben heel erg geïnteresseerd in talen en culturen”, vertelt Betty. “Dus als Elif iets vertelt over Zaza, haar moedertaal, dan ga ik daar meteen meer over opzoeken. Zo leerde ik ook ontzettend veel over de cultuur uit Elifs dorp en haar geloof, een soort milde variant van het sjiisme.” Elif vult haar aan: “Het is een stroming binnen de islam, maar ons geloof werd in Turkije erg onderdrukt. Terwijl ik vind: als je maar respect hebt voor een ander, dan maakt het niet uit welk geloof je hebt.”
Wederzijds respect
En dat wederzijdse respect is ook bij het optekenen van de levensverhalen essentieel. “Ik was heel blij met Betty als schrijver”, zegt Elif. “Er was een goede klik. Als die er niet was, had ik haar gewoon weggestuurd.” Betty vult haar lachend aan: “Soms moet je informatie echt uit iemand trekken, maar dat was bij Elif niet het geval. Vaak denken mensen dat ze niks te vertellen hebben, maar als ze eenmaal beginnen zeggen ze ‘oh, ik wist niet dat ik dat allemaal nog wist’.”
Voor beginnende schrijvers heeft Pluspunt een handleiding met tips om de levensverhalen op te tekenen. Maar als professioneel schrijfster heeft Betty ook nog wat adviezen. “Luisteren is het allerbelangrijkste”, zegt ze. “Het hoeft niet in een keer goed te zijn. Bij mij gaat het ook altijd heel rommelig, maar later zet ik alles weer op een rijtje!”
Betty vindt het fijn dat zoveel verschillende mensen een kans krijgen om hun levensverhaal te vertellen. “Er zijn ook genoeg commerciële organisaties waar je je levensverhaal kan laten optekenen”, zegt Betty. “Alleen ben je dan algauw vijfduizend euro kwijt, terwijl elk verhaal het waard is om verteld te worden.”
Heb jij schrijfambities?
Heb jij schrijfambities? Lijkt het je leuk om het levensverhaal van een migrantenoudere op te tekenen? Meld je dan aan voor ‘Het verhaal van je leven’. Pluspunt biedt begeleiding en training voor vrijwillige schrijvers. Meer informatie vragen of direct aanmelden – ook voor ouderen wiens levensverhaal een boek verdienen – kan via w.hilverda@pluspuntrotterdam.nl.