Porno, erotische massages, webcam, prostitutie: voor veel mensen zijn dit ‘ver van hun bed’-onderwerpen. Er rust een stigma op sekswerk en sekswerkers krijgen daardoor met allerlei vooroordelen en stereotypen te maken. Ook bij hulp- en zorgverleners gaan er vaak alarmbellen af wanneer een cliënt in deze sector werkt. Want hoe verleen je de beste hulp aan deze doelgroep? Stichting Humanitas ontwikkelde daarover de e-learning ‘Hulp en Zorg aan Sekswerkers’. IDEM Rotterdam stelt 5 vragen hierover aan Anke van den Dries, sociaal werker bij het Expertisecentrum Seksualiteit, Sekswerk en Mensenhandel van Stichting Humanitas.
1. Wat betekent ‘sekswerk’ eigenlijk? En is er een verschil met prostitutie?
Sekswerk is een parapluterm. Hieronder vallen vormen van seksuele of erotische diensten waar iemand geld mee verdient. Je kan bijvoorbeeld denken aan fysieke offline vormen van sekswerk die ook wel prostitutie genoemd worden, maar ook aan iemand die je kan inhuren als BDSM-dominatrix, of een porno-acteur, of iemand die mensen begeleidt in het ontdekken van hun eigen seksualiteit. Ook zijn er sekswerkers die bijvoorbeeld gespecialiseerd in diensten voor mensen met een lichamelijke of geestelijke beperking. En webcammers vallen ook onder sekswerk, mensen die op afstand seksuele diensten verlenen. Het hoeft dus lang niet altijd om een fysieke afspraak te gaan tussen sekswerker en klant. En als het wel om een fysieke afspraak gaat, dan is seksualiteit niet per definitie het belangrijkste onderdeel. Omdat de term zo breed is, en minder stigmatiserend dan prostitutie, spreken wij van sekswerk. Deze term geeft tegelijkertijd duidelijk aan dat het om arbeid gaat.
2. Is iedere sekswerker tegen haar / zijn / hun zin aan het werk? Hoe schat je als hulpverlener in of dit wel of niet het geval is?
Het idee dat je sekswerk niet vrijwillig zou kunnen doen, komt voort uit allerlei stigma’s die eromheen hangen. Sekswerkers houden zich namelijk meestal niet aan wat de normatieve kaders van ‘goede seksualiteit’ zouden zijn. Ze hebben bijvoorbeeld seks voor geld en zijn niet monogaam. Een van de manieren om met al deze vooroordelen om te gaan, als je niet goed begrijpt waarom iemand sekswerk zou doen, kan zijn door aan te nemen dat iemand wel slachtoffer moet zijn. Daardoor worden ook sekswerkers die vrijwillig voor dit werk gekozen hebben, in die hoek gedrukt.
Daarnaast is de term ‘vrijwilligheid’ ingewikkeld, omdat daar verschillende interpretaties van mogelijk zijn. Als een pooier of mensenhandelaar iemand dwingt om in de seksindustrie te werken, dan is de onvrijwilligheid of uitbuiting helder. Maar sommige mensen vinden het ook onvrijwillig als een iemand vanuit financiële stress sekswerk doet. Maar wat als iemand uit financiële stress ervoor kiest om als extra inkomsten kranten te bezorgen, is dat dan ook onvrijwillig? Er is een ‘grijs gebied’, waardoor ook onderzoeken en cijfers op dit vlak geen uitsluitsel geven.
Er zijn sekswerkers die vanuit hele positieve motivaties voor dit werk gaan, maar we zien ook veel mensen die sekswerk doen omdat ze weinig andere opties hadden. Vaak is dan alleen niet sekswerk zelf het probleem, maar iets wat erachter zit. Psychische problemen, bijvoorbeeld, armoede of problemen met verblijfstatus of rechten op sociale voorzieningen. Het is dan raadzaam om oplossingen voor het achterliggende probleem te zoeken. Sekswerk criminaliseren of afpakken lost dat achterliggende probleem namelijk nooit op.
3. Hebben sekswerkers veel last van het taboe op / vooroordelen over hun beroep?
Ja, we merken dat sekswerkers zich niet altijd goed bejegend voelen. Het feit dat er speciale hulpverleningsorganisaties voor sekswerkers bestaan, geeft al aan dat er een sterk stigma is. Zoiets is er namelijk niet voor timmerlieden of docenten. De problemen waarmee sekswerkers zich bij ons melden, zijn veelal veroorzaakt door het stigma. In de e-learning vertelt bijvoorbeeld een sekswerker die een ggz-behandeling kreeg. Ze aarzelde om te vertellen over haar beroep, omdat ze al eerder negatieve en discriminerende ervaringen heeft gehad. Op een bepaald punt vond ze dat ze toch open moest zijn, maar vertelde uit voorzichtigheid dat ze in het verleden sekswerk gedaan heeft. Uiteindelijk zag ze bij het bespreken van het behandelplan, dat er een seksuele stoornis aan haar diagnose was toegevoegd. De volgende keer dat ze hulp inschakelt, denkt ze wel twee keer na voordat ze over haar beroep praat. Een ander voorbeeld is een sekswerker die naar de huisarts ging voor een oogontsteking, waarbij er direct vanuit werd gegaan dat ze sperma in haar oog had gekregen. En dergelijke voorbeelden, daar zijn er tal van. Sekswerk wordt er te snel bij gehaald en geproblematiseerd. Dat zorgt er helaas vaak voor dat sekswerkers eerder geneigd zijn om hulp en zorg te mijden.
4. Hoe kun je als professional in het maatschappelijk veld sekswerkers het beste ondersteunen?
Ten eerste is het van belang om bij jezelf na te gaan wat je eigen beeld is van sekswerk, maar eigenlijk ook seksualiteit in brede zin: want wanneer we het over sekswerk hebben, hebben we het over seks. Hoe hebben seksuele normatieve kaders zich in jou genesteld, hoe beïnvloedt dit jouw denkbeelden en hoe uit zich dat? We zijn ook als professionals mensen en brengen onze eigen normen en gevoelens mee, maar kijk hier eerlijk naar en deal ermee zodat ze in contact met je cliënt jouw professionele handelen niet in de weg staan.
Wanneer je je zorgen maakt over uitbuiting of misbruik in een situatie, kan het helpen om in gedachten een ander beroep in te vullen. Zou je je ook zorgen maken als het gaat om een bouwvakker of horecamedewerker met dezelfde signalen? Als je twijfelt, overleg dan. Je kan altijd bellen naar het regionale meldpunt Jeugdprostitutie en Mensenhandel van Stichting Humanitas (tijdens kantoortijden 010 – 236 5212, of pmw@stichtinghumanitas.nl), waar een van onze collega’s met je kan meedenken over een casus, eventueel ook anoniem.
Hulp- en zorgverleners die nog meer willen weten over sekswerkers, stigma, hulpvragen, ervaringen en misstanden, kunnen de door ons ontwikkelde e-learning volgen (geaccrediteerd bij Registerplein, SKJ, NIP en LV POH-GGZ). In acht lessen geven onderzoekers, hulpverleners en ervaringsdeskundigen meer informatie.
In het Tijdscrift voor Seksuologie, waarin de e-learning werd besproken, werden al een aantal tips uit de online cursus samen gepakt: ‘Tast steeds je woordgebruik af met je cliënt. Vermijd elke overdreven reactie (redgedrag, romantiseren, infantilisering, fetishering) en houd het contact gewoon zakelijk beroeps-specifiek. Wees bij voorkeur ook na kantooruren beschikbaar. Vraag naar zowel positieve als negatieve ervaringen in het sekswerk om een open, onbevooroordeelde opstelling te bevorderen. Wees gender-, seksueel en cultuur-sensitief. Verwijs door bij een mismatch. Doe bij vermoedens van uitbuiting precies hetzelfde als in soortgelijke situaties bij andere beroepen. Dat betekent: bespreek je zorgen altijd open en helder met de cliënt en pas de voorgeschreven stappen in de meldcode toe. Wees echter altijd voorzichtig om een sekswerker ongewenst te “outen” of anderszins in gevaar te brengen bij een eventuele stap naar instanties.’ (Vanwesenbeeck, 2019)
5. Hoe kunnen we de samenleving inclusiever maken voor sekswerkers?
Het is al fijn als mensen dit artikel lezen. Dat betekent dat ze ervoor open staan om meer over dit onderwerp te weten. Vergeet niet dat sekswerkers ‘ook net mensen zijn’. Ook als sekswerk niks voor jou is, of iets is waar je je moeilijk in kan vinden, probeer dan toch je te verplaatsen in een ander. Lees bijvoorbeeld tweets van activistische sekswerkers. Zoals bij zoveel onderwerpen rondom diversiteit geldt ook hier: door in aanraking te komen met een wereld die niet van jou is, kun je erover leren.
Als samenleving is er verbetering te behalen door sekswerk als werk te zien en niet anders te behandelen dan andere vormen van arbeid. Geef sekswerkers toegang tot dezelfde arbeidsrechten en bescherming als alle andere arbeiders. Geef mensen gelijke kansen om hun leven in te richten en de kost te verdienen, met sekswerk of juist niet. Gelijke rechten en gelijke kansen zou sekswerk een stuk veiliger maken, minder gestigmatiseerd en vrijer.