Black Lives Matter, natuurlijk. Maar wat is er mis met de leus ‘All lives matter’? Standbeelden of de gouden koets die uit het straatbeeld moeten: waarom kan er niet gewoon een bordje bij? Racisme wordt steeds breder besproken in de samenleving. Ook in Rotterdam staat het onderwerp hoog op de politieke agenda. Zo gaat het geld dat bespaard wordt door het afgelasten van de vuurwerkshow op oudejaarsavond zelfs naar racismebestrijding. Maar is het niet logisch dat racisme niet oké is?  

Rotterdamse professionals kwamen tijdens het Kennisatelier ‘All lives matter: ja toch, niet dan’ op donderdag 5 november online samen om dieper op deze vragen in te gaan. Hoe kan iets racistisch zijn als je het niet zo bedoelde? Hoe is racisme ontstaan? Welke sporen van het slavernijverleden zijn nog altijd zichtbaar in Rotterdam? En hoe speelt cultuur een rol in alledaags racisme?  

Historische context

Historicus en journalist Tessa Hofland gaf tijdens het Kennisatelier een presentatie over haar podcast ‘Nooit bewust opgeslagen’. In de vierdelige serie behandelt ze iedere aflevering een ander thema. Zo neemt ze je mee naar plekken in Rotterdam waar je nog sporen van het slavernijverleden kan zien en interviewt ze onderzoekers die migratiestromen in en uit Rotterdam in kaart gebracht hebben.

Ze reflecteert niet alleen op de inhoudelijk interessante zaken die ze geleerd heeft, maar ook op wat het betekent om als witte vrouw een podcast over het slavernijverleden van Rotterdam te maken. “Het maken van de podcast was een leerproces”, licht ze toe. “Misschien was het wel mijn taak als witte vrouw om het ongemakkelijke op te zoeken en datzelfde leerproces ook bij anderen op te zoeken. Racisme is een probleem van witte mensen: het is door hen de wereld in gebracht.”

Van racialisering naar culturalisme

Dr. Maria Luce Sijpenhof was de tweede spreker. Zij ging in haar presentatie dieper in op ‘ras’ en racialisering: hoe hebben ideeën van vroeger invloed op het heden? Ze legde ten eerste uit wat racialisering inhoudt, namelijk het categoriseren in rassen. “Racialisering is een Ideologisch proces om mensen met gemeenschappelijke eigenschappen, cultuur of taal een bepaald label op te drukken. Het dient om hiërarchie tussen mensen aan te brengen.”

Biologisch gezien bestaan er namelijk geen rassen. “Ras is een sociaal construct”, licht ze toe. “Maar ondanks dat ras genetische fictie is, blijft het een dagelijkse realiteit, bijvoorbeeld via racisme. Toch zie je dat witte mensen racisme niet echt als probleem beschouwen in Nederland.” Ze legt vervolgens uit dat er in Nederland lange tijd sprake was van latent racisme, maar dat het veranderd is in een meer acute en actuele vorm, ingebed in groeiend nationalisme.

Na de Tweede Wereldoorlog verschoof het racisme naar culturalisme, betoog dr. Sijpenhof. De Holocaust mocht nooit meer gebeuren, waardoor de nadruk kwam te liggen op mensenrechten. Het woord ‘ras’ werd vervangen door ‘cultuur’. In plaats van onderscheid te maken naar ras, werd onderscheid gemaakt naar cultuur. Deze nadruk zien we nog elke dag, maar is subtieler en onzichtbaarder. Deze nieuwe vorm van racisme gaat om het in stand houden van dominante sociale posities en belangen van groepen met sociale privileges. “We moeten bedacht zijn op deze nieuwe vormen, omdat het relevant is om het over de kern van het probleem te blijven hebben.”  

All lives matter?

Tot slot sprak activist en spreker Leal van Herwaarden over alledaags racisme, zoals verschillende vormen van micro-agressie waar hij en vele andere mensen van kleur mee te maken krijgen. Denk aan opmerkingen over of aanraken van het haar van vrouwen van kleur, opmerkingen over iemand welbespraaktheid of verbazing over iemands niveau. Het zijn allemaal geen slecht bedoelde daden, maar de impact ervan voelt lang niet altijd goedschiks. “Ik ben het ermee eens dat de intentie van een daad belangrijk is”, zegt hij, “maar de impact ervan is net zo belangrijk. Daar zouden we meer bij stil moeten staan.”

Mensen van kleur staan volgens Lael altijd in de spotlight. “Vaak wordt er niet geluisterd naar wat je zegt, maar wordt gekeken in welke mate je voldoet aan ‘de norm’”, legt hij uit. “Racisme is een strijd van alle mensen. Het is een probleem van ons allemaal. We moeten ook de witte meerderheid laten beseffen dat dat ze micro-agressies veroorzaken. Het is niet zo zwart/wit als we denken. Het zit ‘m in kleine dingen die er makkelijk insluipen. Laten we niet te sterk vasthouden aan ons zelfbeeld van goede, morele, fatsoenlijke mensen.”

Maar wat vindt hij dan van de leus ‘All lives matter’? Lael: “Als de Hartstichting aan de deur komt voor een collecte, dan zeg je toch ook niet dat alle ziektes belangrijk zijn? Het is soms gewoon nodig om te focussen op een onderdeel. Blijkbaar snapt nog niet de hele wereldbevolking dat zwarte levens ertoe doen, dus moeten we daarop focussen.”

De drie sprekers werden na hun presentaties overstelpt met vragen, maar iedereen leek het over een aantal zaken eens. Er is meer bondgenootschap nodig van witte mensen, (witte) mensen moeten uit hun bubbel komen en samenwerking tussen ‘witte organisaties’ en ‘organisaties van kleur’ is essentieel, met als voorwaarde dat de witte organisatie het niet moet willen overnemen.

Op de hoogte blijven? 

Lijkt zo’n Kennisatelier jou ook interessant en nuttig? Wil je daarom op de hoogte blijven van alle events en bijeenkomsten van IDEM Rotterdam? Meld je aan bij ons netwerk en schrijf je in voor de nieuwsbrief! 

Illustratie: Ez Silva (www.ezsilva.com)